_1725945816.gif)
आज मङ्सिर कृष्ण चतुर्दशी अर्थात् बालाचतुर्दशी । आज देवालय एवम् तीर्थस्थलहरूमा सतबीज छर्नाले पितृ उद्धार हुने विश्वास गरिन्छ।
मङ्सिर कृष्ण त्रयोदशीको साँझमा धरानको पिण्डेश्वर लगायत अधिराज्य भरिका अन्य शिवालयहरूमा पितृका नाममा दीप प्रज्वलन गरी रातभर जाग्राम बसी भजन कीर्तन गरी भोलिपल्ट अर्थात् आज चतुर्दशीको दिन शत बीज छर्ने परम्परा रहेको छ ।
सुवर्णरतिकातुल्यं ब्रीहिमेकं परिक्षिपेत् । मृगस्थलीं परिभ्रम्य पुनर्जन्म न विद्यते ।। (हेमाद्रि/वार्षिकरत्नावली वर्षकृत्यखण्ड) अर्थात् मृगस्थलीको परिभ्रमण गरी एक बीज धान छर्नाले पुनर्जन्मबाट मुक्तिका पाइनुका साथै सुन दान गरे बराबरको फल मिल्दछ भन्ने प्रमाण धर्मशास्त्रहरूमा उल्लेख छ।
शत भन्नले सय र बीज भन्नाले बिउ भन्ने अर्थ लाग्ने भएकाले सय अन्नको बिउलाई नै शत बीज भनिएको हो। आफ्ना पितृहरूका नाममा त्रयोदशीका राति बत्ती बालेर भोलिपल्ट अर्थात् चतुर्दशीका दिन बिहान शिवालय, मृगस्थली, श्लेष्मान्तक वन, धरानको पिण्डेश्वर रुद्राक्षारण्य क्षेत्र लगायत अन्य शिव मन्दिरको परिसरमा शतबीज छर्ने चलन रहेको छ।
शतबीज भनी धान, जौ, गहुँ, चना, तिल, कागुनु, मकै, केरा, उखु, सुन्तला, अमला आदि फलका साथै विभिन्न किसिमका फूलहरूको प्रयोग गर्ने चलन रहेको छ । तर शास्त्रीय प्रमाणमा भने धानका सय वटा बीउ छर्नु भनेर उल्लेख गरिएको छ ।
बालाचतुर्दशीमा विशेषतः शिवजीको उपासना हुने गर्दछ । पशुपति, मृगस्थली कैलाश एवम् पिण्डेश्वर रुद्राक्षारण्य क्षेत्र शत बीज छर्नाले अन्न वा सुनचाँदी दान गरेभन्दा पनि ठुलो पुण्य मिल्छ भन्ने फल प्रमाण पाइन्छ । भगवान् शिवजीले कुनै समयमा श्लेष्मान्तक वनमा बाला चतुर्दशीको दिन शत बीज छर्नेका पितृहरूले मोक्ष प्राप्त गर्ने वरदान दिनुभएको किंवदन्ती पनि रहेको छ ।
एक किंवदन्ती अनुसार पशुपतिको आर्य घाटमा बस्ने बालानन्द नामक मानिस खाजा खान लाग्दा त्यसै बखत पोलिएको मुर्दाको टाउको फुटी उछिट्टिएको गिदी उनले खान लागेको चिउरामा परेको र उक्त गिदीसँगै खाजा खाँदा झन् मीठो स्वाद आएकाले त्यसै बेलादेखि उनी मुर्दाको गिदी खान पल्केका थिए ।
लामा–लामा दाह्री, जुँगा र कपालले गर्दा मानिसहरू डराई उसलाई बालासुर राक्षस भन्न थाले । बालानन्दको राम्रो परिचय पाएका एक जना थकाली बूढाको सल्लाह अनुसार स्थानीय बासिन्दाले सिंहमार्फत बालासुरलाई मार्न लगाएको किंवदन्ती पाइन्छ ।
आफ्ना मितको हत्याबाट छटपटाएका वृषसिंहलाई एक रात सपनामा भगवान् शिवजीले दर्शन दिई शत बीज छर्ने आज्ञा दिएकाले मार्गकृष्ण चतुर्दशीका दिन श्लेष्मान्तक वनको वरिपरि शत बीज छर्दा बालासुर वैतरणी तरेर गएको कथा पाइन्छ ।
सोही बेलादेखि यस दिनलाई बाला चतुर्दशी भनी दिवङ्गत आत्माको शान्तिका लागि शत बीज छर्ने गरिएको हो । आफ्ना मातापिताको आशौच वा बरखी बारेको समय बाध्यताले गर्दा गर्नुपर्ने विविध नियमको पालन गर्न नसकिने हुनाले मार्गकृष्ण त्रयोदशीको साँझमा बात्ती जगाई रातभरि जाग्राम बसी भोलिपल्ट शतबीउ छर्नाले आध्यात्मिक र आधिभौतिक र आधिदैविक पापहरू नष्ट हुन्छन् भन्ने विश्वास रहेको छ।
यसरी पितृको सम्झना गर्नाले एकातिर पितृको समेत उद्धार हुने र अर्कोतिर पितृको आशीर्वादले आफू र आफ्नो परिवारको पनि कल्याण हुन्छ। पितृ खुसी भए परिवारमा सुख शान्ति समृद्धि आरोग्य एवं ऐश्वर्य वृद्धि हुन्छ भन्ने कुराको उल्लेख गरिएकोले पनि यस पर्वको महत्त्व पितृ मोक्ष मात्र नभएर आत्मकल्याणका लागि पनि हो भन्ने प्रस्ट हुन्छ।
