_1725945816.gif)
- कुसुम शाही
हाम्रा पौराणिक धर्मशास्त्रमा पनि देवदेवीहरू सँगै बस्ने बालबच्चा जन्मेपछि अर्कैसँग बिहे गरेका यथेष्ट उदाहरण र सन्दर्भ पाइन्छन् । पौराणिक कालदेखि हेर्दा देव गुरु बृहस्पति पत्नी तारा र चन्द्रमाको सम्बन्ध र त्यसपछि महाभारत कालमा नारी स्वतन्त्रताको दृष्टान्त हेरौँ।
महाभारतमा उर्वशीले अर्जुनसँग प्रणय निवेदन गर्छिन् र अर्जुनले स्वीकार नगर्दा श्राप दिन्छिन् । कथा अनुसार ती अद्भुत कालखण्डमा कुनै पनि पुरुषसँग प्रणय निवेदन गर्न स्त्रीहरू स्वतन्त्र थिए भन्ने स्पष्ट हुन्छ ।
स्वयंवर प्रथा त्यही युगबाट चल्दै आएर हामीले उत्तरदानको रूपमा पाएको हो । महाभारत कालमा भीम र हिडीम्बाका पुत्र थिए घटोत्कच । यो जोडी छुट्टी भिन्न भएर बसेको कथा छ । यो कथा अहिलेको समयमा ‘लिभिङ टुगेदर’ हुन्थ्यो कि पारपचुकेको ?
क्रमशः अरुपनि धेरै उदाहरणहरू धर्मशास्त्रमा पाइन्छन् पछिल्ला युगमा । बल, प्रभुत्व र सामाजिक पद्धति ‘सामाजिक व्यवस्था’को विकास हुने क्रममा धेरै सत्यहरूलाई लुकाइयो भने कतिपय सत्यहरूलाई बङ्गाई टीङ्गाई प्रस्तुत गरियो ।
सम्पूर्ण कालखण्डका प्रतिनिधि पात्र हामीले पुज्ने सबै आदर्श नारी पञ्चकन्याहरूका बहुपति थिए । हाम्रो सनातनी धर्मले युग वा कालखण्ड अनुसार परिवर्तनशील सामाजिक संरचना र परिवेशको बारेमा उच्च सचेतना साथ सम्मान गरेको पाइन्छ ।
अर्थात् अहिलेको ‘लाइभ रिलेशन/डिभोर्स’ पहिलेको समाजमा राम्ररी व्याप्त थियो भने त्यति बेलाको समाज आज भन्दा पनि धेरै नै उदारवादी थियो ।
पछिल्लो खण्डमा हामीले आफ्नो संस्कारलाई भुल्दै गयौँ र एउटा धूर्त संरचना बनायौ । पछिल्लो सामाजिक संरचना विवेक र प्राकृतिक समानताको सिद्धान्तलाई मिचेर शारीरिक बलमिच्याईद्वारा निर्माण हुन पुग्यो ।
समाज विभिन्न कालखण्डमा आवश्यकता र परिस्थितिले स्थापित सोच अनुसार परिवर्तित हुने गर्दछ । स्त्री र पुरुष समसंख्या भएमा एक पुरुष एक स्त्री र पुरुषको सङ्ख्या कम र स्त्रीको धेरै हुँदा बहुपत्नी प्रणाली र स्त्रीको सङ्ख्या कम र पुरुष सङ्ख्या धेरै हुँदा द्रौपदी समाज निर्माण हुनु स्वाभाविक हो ।
देवी प्रतिभाले भन्नु भएको छ पारपाचुके ‘डिभोर्स’को संस्कृतमा शब्द छैन । भगवान् रामले सीतालाई त्यागेका हुन कि पारपाचुके गरिएको हो ? पारपाचुके भइसकेको पतिसँग फेरि सम्बन्ध जोड्न नचाहेर माता सीता धर्तीमा ब्रम्हलिन भएकी हुन कि जन्मेदेखिको निरन्तर अत्याचार सहन नसकेर आत्महत्या गरेकी हुन ?
छोरी जन्म भएकोले नै सीताजीलाई बाबुआमाले त्यागेका हुन वा आफ्नै सहोदर आफन्तको कुदृष्टिबाट जोगाउन आमाले नै छोरीलाई बक्सामा हालेर मिथिला राज्यमा आदर्शवादी राजा जनकको शरणमा छोडिन् ?
कता कता लाग्छ ऋषिवर वाल्मीकिले लेख्नै नसकेर सीताको उत्पत्ति र अन्त अलि मिलाएर लेखे कि कालान्तरमा यो कथालाई बङ्ग्याएर प्रस्तुत गरियो ?
भारत वर्ष धेरै समय अचेत रह्यो भने तत्पश्चात् मुसलमान र इसाईहरूको प्रभुत्वमा यति नराम्ररी जकडियो कि हाम्रा लिपि, पाण्डुलिपिहरू सबै खोसियो या नाश भए । आज, हामी पुस्ता दरपुस्ता सुनेका कथाहरू टुक्रा टुक्रा जोडेर लिपिबद्ध गर्ने प्रयासमा छौ ।
यद्यपि, धेरै मुण्ड मुण्डमा शेष बचेका सुने सुनाइएका स्मृतिमा रहेका अलिअलि सत्यहरू जोड्दा सम्पूर्णता हासिल गर्न सकिँदैन ।
त्यसकारण, पुराण, महाभारत, रामायण लगायत सम्पूर्ण विधिशास्त्र, खगोलशास्त्र, जैविक विज्ञान, समाजशास्त्र, अर्थशास्त्रलाई हामी सम्पूर्ण विज्ञानको रूपमा हाम्रा पाठशालामा अध्यापन अनुसन्धान गराउन सक्दैनौँ ।
त्यसमा दुईचार पण्डितहरूले सोझा साझा जनता झुक्याउँदा सम्पूर्ण गौरवशाली सनातन धर्मलाई खलबल्याइ दिन्छन् । मुसलमान र इसाईहरूले थिचिएको भारत वर्षमा आज हामीले बोल्ने पचास प्रतिशत भन्दा धेरै शब्दहरू फारसी या अरबीबाट आयातित छन् ।
देवी प्रतिभाले भन्नुभए जस्तो हाम्रो यत्रो परिष्कृत समाजमा श्रीमान् श्रीमती बिच सम्बन्ध सौहार्दपूर्ण रह्यो र कहिल्यै सम्बन्ध विच्छेदको अवस्था आएन भन्न कदापि मिल्दैन ।
हाम्रो सनातनी संस्कारले मानव जीवनको यति ठुलो आयामलाई बेवास्ता गरेजस्तो मलाई लाग्दैन । श्रीमान् श्रीमतीबिच बेमेलको अन्त्य हत्या र आत्महत्या मात्र त पक्कै नहुन सक्छ । संस्कृतमा पारपाचुके भन्ने शब्द पक्कै छ । मिथ्या र भ्रमबाट माथि उठ्न जरुरी छ ।
भगवान् विष्णुले मानव सभ्यता र समाज निर्माणको लागि मानव रूपमा गर्नुभएको सङ्घर्ष र कष्टहरूलाई दैवत्वकरण किन गर्ने ? किन मानव दृष्टिले नहेर्ने ?
