नम्बर प्लेटमा लिपिको मिश्रण : मेरो नजरमा एउटा ऐतिहासिक कदम

• बलराम वालाखाम राई

नेपाल सरकारले हालै सवारी साधनका नम्बर प्लेटमा लिपिको प्रयोग सम्बन्धी एउटा यस्तो ऐतिहासिक निर्णय लिएको छ, जसले केवल सडकमा देखिने प्लेटको रूपान्तरण मात्र गर्दैन, बरु नेपालको यातायात प्रणालीलाई सुव्यवस्थित र अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्डअनुरूप बनाउन महत्त्वपूर्ण मोडमा पुर्‍याउँछ । 

यो निर्णय नेपाल राजपत्रमा प्रकाशित सूचना मार्फत सार्वजनिक भएको हो, जसअनुसार अबदेखि सवारी नम्बर प्लेटमा देवनागरी, अङ्ग्रेजी वा यी दुवै लिपिको मिश्रित प्रयोग गर्न सकिने स्पष्ट व्यवस्था गरिएको छ । यो परिवर्तन केवल एउटा प्राविधिक आवश्यकता थिएन, यसको जरा हाम्रो विगतको अव्यवस्थित अभ्यासमा छ ।

लामो समयदेखि नम्बर प्लेटमा कुन लिपि प्रयोग गर्ने भन्ने स्पष्ट नियम नभएकाले विभिन्न ठाउँमा विभिन्न ढाँचाका प्लेट प्रयोग भइरहेका थिए । कतै पूर्ण अङ्ग्रेजी, कतै मात्र देवनागरी र कतै मिश्रित शैलीका प्लेट देखिन्थे । यस्तो असमानता केवल दृश्यात्मक समस्या होइन, यसले प्रशासनिक कठिनाइ, डेटा व्यवस्थापनमा अवरोध, दुर्घटना अनुसन्धान र अन्तर्राष्ट्रिय सन्दर्भमा समन्वयका चुनौतीहरू थपेको थियो । यसले हाम्रो यातायात प्रणालीलाई एकरूप, पारदर्शी र प्रविधिसँगै जोडिएको बनाउन कठिनाइ सिर्जना गरेको थियो ।

अब लागू हुने नयाँ व्यवस्थाले स्पष्ट निर्देश दिएको छ सवारी नम्बर प्लेट सरकारले तोकेको प्राविधिक मापदण्ड अनुसार हुनुपर्छ । अक्षर र अङ्क स्पष्ट, पठनीय र एउटै ढाँचामा राखिनुपर्नेछ । यसले सवारी पहिचानलाई सहज र भरपर्दो बनाउनेछ । विशेष प्रयोजनका सवारी साधनका लागि छुट्टै रङ्ग प्रणाली भने यथावत् रहनेछ । तर, यस नियमको सबैभन्दा विशेष पक्ष भनेको लिपिको प्रयोगमा ल्याइएको लचिलोपन हो ।

अब सवारी नम्बर प्लेटमा देवनागरी, अङ्ग्रेजी वा यी दुवै लिपिको मिश्रण गर्न सकिनेछ। जसले गर्दा कुनै प्लेटमा “प्रदेश १ | बा ५ च १२३४” जस्तो पूर्ण देवनागरी ढाँचा, अर्कोमा “Province 1 | BA 5 CHA 1234” जस्तो अङ्ग्रेजी ढाँचा वा मिश्रित ढाँचा “प्रदेश १ | BA ५ CH १२३४” प्रयोग गर्न सकिन्छ र यी सबै कानुनी रूपमा वैद्य हुनेछन् ।

यो परिवर्तन केवल दृश्यमा मात्र होइन, व्यवस्थापन र पहिचानमा पनि महत्त्वपूर्ण छ । यसको आवश्यकता तीन आधारमा टेकेको छ । पहिलो, प्रशासनिक एकरूपता र दक्षता असमान ढाँचाले विगतमा दर्ता प्रणालीलाई जटिल बनाएको थियो । दोस्रो, अन्तर्राष्ट्रिय व्यवहारिकता-नेपालमा विदेशी दूतावास, अन्तर्राष्ट्रिय निकाय र पर्यटक सवारी साधनहरूको आवतजावत हुने भएकाले अङ्ग्रेजी लिपिको प्रयोग अपरिहार्य थियो । तेस्रो, सुरक्षा र पारदर्शिता मानक नम्बर प्लेटले अपराध नियन्त्रण, चोरी रोकथाम र दुर्घटना अनुसन्धानमा गति ल्याउनेछ ।

तर, यो निर्णय लागू गर्नु सरल छैन, चुनौतीहरू ठुला छन् । पहिलो, ग्रामीण क्षेत्रमा नियमबारे जनचेतना पुर्‍याउनु पर्नेछ । दोस्रो, पुराना नम्बर प्लेट बदल्ने आर्थिक बोझ धेरै सवारी धनीका लागि थप दबाब बन्न सक्छ, जसका लागि सरकारले राहत वा सहयोगको व्यवस्था गर्नु उपयुक्त हुन्छ । तेस्रो, कानुनी ढाँचाअनुरूप गुणस्तरीय प्लेट उत्पादन र वितरण सुनिश्चित गर्न सरकार र निजी क्षेत्र दुवै जिम्मेवार हुनुपर्ने हुन्छ ।

यदि यी चुनौतीलाई प्रभावकारी रूपमा सम्बोधन गर्न सकियो भने यसको सकारात्मक प्रभाव दूरगामी हुनेछ । सडकमा देखिने नम्बर प्लेट एकरूपता र स्पष्ट हुनेछन् । ट्राफिक प्रशासनलाई डिजिटल दर्ता प्रणालीसँग जोड्न सजिलो हुनेछ । अन्तर्राष्ट्रिय सन्दर्भमा नेपाललाई आधुनिक र विश्वसनीय यातायात प्रणाली भएको देशका रूपमा प्रस्तुत गर्न मद्दत पुग्नेछ । यसभन्दा पनि गहिरो कुरा के हो भने, यो निर्णयले राष्ट्रिय पहिचान र भाषिक सम्मानलाई कायम राख्दै व्यावहारिकताको बाटो समातेको छ ।

तर, यी सबै कुरा केवल कागजमा सीमित रहनु हुँदैन । नियमलाई जीवन्त बनाउन सडकमा यसको प्रत्यक्ष प्रभाव देखिनु आवश्यक छ । कार्यान्वयन सफल बनाउनका लागि प्राविधिक तयारी, बलियो अनुगमन र नागरिक सहकार्य अपरिहार्य छ । जब यो व्यवस्था पूर्ण रूपमा लागू हुनेछ, त्यो केवल एउटा कानुनी कदमको कार्यान्वयन हुनेछैन, बरु नेपालले यातायात प्रणालीलाई सुरक्षित, पारदर्शी र प्रगतिशील बनाउने यात्रामा इतिहास रचिरहेको क्षण हुनेछ ।