साँगुरीगढीको चाँदीबजारमा मुक्तिनाथ मन्दिर

धरान:धनकुटाको साँगुरीगढी गाउँपालिका ९ र १० को संगमस्थल (भन्ज्याङ) हो, चाँदी बजार । यो बजार पूर्व र पश्चिममा दुई ठुला डाँडाको बीचमा अवस्थित छ ।

उहिल्यै यस क्षेत्रका मानिसहरुको जुवा खेल्ने मुख्य अखडा चाँदी बजार भएको जानकारहरु बताउँछन् । त्यसबेला चाँदीको सिक्का (पैसा) राखेर जुवा खेल्ने गरिन्थ्यो । चाँदीको सिक्का राखेर जुवा खेल्ने क्रममा यस भन्ज्याङको नामकरण नै चाँदी बजार रहन गएको वडा नम्बर ९ का कर्मचारी खगेन्द्र कुमार राई बताउछन् । ‘चाँदीका सिक्का (पैसा) चलनचल्तिमा रहेको समयमा यस गाउँका मानिसहरु चारै तिरबाट भेला भएर जुवा खेल्थे रे, भनेर बुढापाकाहरु भन्नुहुन्छ,’उनले भने,‘जुवामा चाँदीको सिक्का प्रयोग गरेकोले नै यस ठाउँका नाम चाँदी बजार रहेको भन्ने छ ।’

विक्रम सम्बत् १५९१ सालमा दोलखाका राजा इन्द्र सिंह देवले नेपालमा पहिलो पटक चाँदीको सिक्का प्रचलनमा ल्याएका थिए । त्यही सिक्काको नामले यस भन्ज्याङको नाम चाँदी बजार रहन गएको हो । चाँदी बजारसँग अर्को परिचय समेत जोडिएको छ । त्यो हो ‘मुक्तिनाथ’ मन्दिर । चाँदी बजारको शिरको डाँडा (पश्चिम) मा २०६९ सालमा स्थानीयले अनौठो खालको ढुङगा भेटे । डाँडामा ढुङगै ढुङगाको गेग्रेनी छ । त्यही ढुङगाको गेग्रेनीमा मुक्ति आकारको (धेरै मानव टाउको भएको) करिब अढाइ फुटको ढुङगा भेटियो । ‘ढुङगाको गेग्रेनीमा धेरै वटा मानब टाउँको देख्नसकिने करिब अडाई फुटको मुक्ति आकारको ढुङगा भेट्यौं,’मन्दिर निर्माण समितिका सदस्य समेत रहेका खगेन्द्र राई भने,‘भेटिएको मुर्ति स्थानीय बुढापाकाले मुक्तिनाथ मन्दिरको जस्तो छ भनेपछि मुक्तिनाथको मन्दिर स्थापना गरेर पुजा गर्न थालिएको हो ।’

मन्दिरमा मानिसहरु दुःख हरण होस् भन्ने विश्वासका साथ पुजा गर्न आउने गरेको मन्दिरका पुजारी देबी प्रसाद राई बताउँछन् । फागू पूर्णीमाको दिन मन्दिरमा पुजा गर्नुका साथै चाँदी बजारमा मेला लाग्ने गर्दछ । ‘फागू पूर्णीमाको दिन पुजा हुन्छ, पूर्णीमाको दिन जहिले पनि मन्दिर खोलिन्छ, अनि मेला पनि लाग्छ,’उनले भने ‘कार्तिकको एकादशीदेखि ५ दिनसम्म खोलिन्छ ।’ कार्तिक एकादशीदेखि ५ दिनसम्म चाँदी बजारमा मेला लाग्छ । मन्दिरमा धरान, इटहरी, धनकुटा आसपासका मानिसहरु पुजा गर्न तथा घुम्न आउने गरेको उनको भनाई छ । भक्तजनहरुले मन्दिरमा फलफुल चढाउनुका साथै परेवा जोडी उडाउने गर्छन् । अहिले पूर्वको मुक्तिनाथको रुपमा यस ठाउँलाई लिइन्छ ।

धरानको मंगलबारेबाट २३ किलोमिटर कच्ची सडक छिचोलेर चाँदी बजार पुग्न सकिन्छ भने भेडेटारबाट पश्चिम गोलखाडी–सिङकुला–आहाले हुदै १९ किलोमिटरको कच्ची सडक पूरा गरेर चाँदी बजार पुगिन्छ । चाँदी बजारबाट पहाडी मनोरम ठाउँहरुसंगै हिमश्रृखलाहरु नियाल्न सकिन्छ भने तलतिर नागबेली भएर बग्ने तमोर भ्याली देख्न सकिन्छ । भगवान विष्णुले श्राद्ध गरेको ठाउँको रुपमा परिचित धरान–२० को विष्णुपादुका मन्दिरदेखि करिब २० किलोमिटरको दुरीमा पर्ने यो मन्दिर प्रचारप्रसार नहुदा ओझेलमा परेको स्थानीय बताउछन् ।

गुप्ती गंगा सामुदायीक वन क्षेत्रभित्र रहेको यस मन्दिरको सुरुमा तत्कालिन गाउँविकास समितिको आर्थिक सहयोगमा सानो मन्दिर बनाएर पुजा गरिदै आएको थियो । तर, २०६९ सालमा बृहत बराहक्षेत्र विकास कोष सुनसरी र स्थानीयको पहलमा करिब ६ लाखको लागतमा मन्दिरको निर्माण गरिएको निर्माण समिति सदस्य खगेन्द्र राईले बताए । ‘गाविसको पैसाले सानो आकारमा टिनको छाना हालेर मन्दिर बनार्याै, पछि बराहक्षेत्र विकास कोषले आर्थिक सहयोग गरेर ६ लाखमा मन्दिर र चाँदी बजारदेखि सिढी बनाएका हौं,’उनले भने ।

केही बनाउन बाँकी रहेको सिढी गाउँपालिकाको सहयोगमा गतवर्ष निर्माण गरिएको उनको भनाई थियो । मन्दिर वरीपरी बस्ने फलैचा निर्माणको लागि आर्थिक अभाव भएको समेत उनले सुनाए । ‘बनाउ बाँकी अझै छ, तर के गर्ने आर्थिक छैन,’उनले भने,‘मुस्ताङको मुक्तिनाथ मन्दिर जस्तै बनाउने सोच छ ।’ मन्दिरको प्रर्वद्धन गदै पर्यटकीय क्षेत्रको रुपमा विकास गर्ने स्थानीयको सोच छ ।

धरानको सिमाना मात्र नभएर मुक्तिनाथ मन्दिरको ठीक केही तल भुल्के देवी मन्दिर रहेको र यस क्षेत्रकामा उत्पादीत बस्तुहरु धरान आउने र दैनिक उपभोग्य बस्तुहरु धरानबाट यता आउने भएकोले धार्मिक, सांस्कृतिक रुपले पनि धरानसंग नजिक भएकोले यस क्षेत्रको विकासको लागि धरानको दायित्व रहेको धरान–२० नम्बर वडाध्यक्ष मणीराम राईले बताए । ‘यहाँ उत्पादीत बस्तुहरु धरान आउने र दैनिक उपभोग्य बस्तुहरु धरानबाट यता आउने र धार्मिक, सांस्कृतिक भौगोलिक अवस्था जनजिवनसंग नजिक भएकोले यस क्षेत्रको विकासमा धरानको पनि दायित्व रहन्छ’ वडाध्यक्ष राइले भने ‘मुक्तिनाथ मन्दिर र तल्तीर रहेको भुल्के मन्दिरलाई धार्मिक क्षेत्रको रुपमा विकास गदै सडक पूर्वाधारको विकास गरेर यस क्षेत्रको प्रबर्दनमा हामी लाग्छौं ।’