_1725945816.gif)
सुनसरी: राज्यले ठुलो लगानी गरेको कोशीटप्पु भन्दा सुनसरीमै रहेको बर्जु ताल क्षेत्र जलचराको पछिल्लो बासस्थानको रूपमा देखिँदै गएको छ ।
पुस अन्तिममा सक्किएको जलपंक्षी गणनामा कोशीटप्पु वन्यजन्तु आरक्षभित्र भन्दा बर्जुताल क्षेत्रमा चराको सङ्ख्या बढी देखिएको हो । चरा गणनाको क्रममा ६१ प्रजातिका १६ हजार १२ चराहरू देखिएका थिए । तीमध्ये बर्जु तालमा मात्रै ३६ प्रजातिका ९ हजार भन्दा बढी सङ्ख्यामा जलपंक्षी थिए जसमा १७ प्रजातिका हाँस थिए । कोसीको ठुलो सिमसार क्षेत्र छाडेर चराहरू बर्जुमा आउने गरेको पछिल्लो सर्वेक्षणले देखाएको छ ।
२५ पुसबाट सुरु भएको पाँच दिने पंक्षी गणनाका परिणाममा कोशीमा जलपंक्षीको सङ्ख्या घट्दो पाइएको हो । ‘सयौँको सङ्ख्यामा देखिने पानी हाँसहरु अहिले साना साना झुन्डमा मात्र देखियो’, चरा गणनाका संयोजक तथा हिमाली प्रकृतिका पंक्षी अध्येता सञ्जीव आचार्यले भने, ‘ठुलो सङ्ख्यामा चरा देखिने आरक्षको भित्री इलाकामा चराको सङ्ख्या गत वर्षको भन्दा ६५ प्रतिशतले घटेको छ ।’
कुनै बेला सगरमाथाभन्दा माथिबाट उडेर आउने (बार हेडेड गुज) खोयाहाँस पूर्वी भागको मुख्य बास बस्ने ठाउँ कोशिटप्पु हुने गर्थ्यो । सयौँको झुण्डमा देखिने खोयाहाँस आजकाल कोशीटप्पुमा निकै कम देखिन्छन् ।चाँदीजस्तो सेतो तर फुस्रो रङको हुने खोयाहाँसको आकार घरपालुवा राजहाँस जत्रै हुन्छ । टाउको तथा घाँटीको एक तिहाइ भाग सेतो, टाउकोमा दुई वटा कालो धर्सा र आँखा कालो भएको यो प्रजातिको पक्षीको सङ्ख्या कोसीमा बर्से्नि घट्दै छ ।
गत वर्ष अर्थात् २०१९ मा भएको चरा गणनामा १२ सयको हाराहारीमा देखिएको खोयाहाँस यो पटका भने ५२ वटाको मात्र देखियो । सगरमाथा माथिबाट आउने खोयाहाँस मात्र हैन प्रेमिल जोडीको रूपमा चिनिने रडी सेल्डक अर्थात् चखेवाको सङ्ख्या पनि घट्दो छ । गतबर्ष कोसी टप्पु वन्यजन्तु आरक्ष भित्र मात्र २३ सय २१ को सङ्ख्यामा देखिएको चखेवा यो पटक पूर्वी क्षेत्र मा १ हजार ४ सय ४१ वटा मात्र देखियो । दुर्लभ चरा पनि सहजै देखिने कोशीटप्पुमा पछिल्लो समय सहजै देखिने चराको सङ्ख्यामा भारी गिरावट देखिन्छ ।
बासस्थान नासिएको आरक्षमा छैनन् चरा
संरक्षित क्षेत्र अर्थात् कोशीटप्पु वन्यजन्तु आरक्ष भित्रै पानी चराको सङ्ख्या निकै न्यून देखिएको छ । संरक्षित क्षेत्रमा राज्यले ठुलो लगानी गरे पनि आरक्षको ’कोर’ क्षेत्रमै यो पटक चराको सङ्ख्यामा ६५ प्रतिशतले गिरावट आएको हो ।
पछिल्लो २०१९ को गणनामा ५० प्रजातिका ६ हजार ९ सय ५९ को सङ्ख्यामा आरक्ष भित्रका सिमसार क्षेत्रहरुमा पानी चरा देखिएको थियो । यो पटक भने ४० प्रजातिका २ हजार ४ सय ४४ वटा मात्र पानी चरा आरक्ष भित्र देखिएका हुन् । आरक्षमा भैँसी गोठाला र मछुवाराहरूको अतिक्रमणबाट चराहरूको सङ्ख्या घट्न थाले पनि आरक्ष प्रशासन मौन छ । कोसीको भँगाला बिचमा बनेको आरक्ष प्राविधिक कर्मचारी र नेपाली सेनाको सुरक्षामा हुन्छ । आरक्षबाट नै स्वीकृति लिएर माछा मार्न छिर्नेहरूले समेत विष प्रयोग गरेर चरा समेत मार्ने गरेको कोसी पंक्षी समाजका अध्यक्ष अनिस तिम्सिना बताउँछन् ।
धेरै बर्ष पछाडी देखिएका चरा
२०१९ को गणनाको ३१ वर्षपछि जलपंक्षी ठुलो सिलसिले हाँस फेला परेको थियो । गणना गर्ने क्रममा ३१ वर्षपछि सुनसरीको बर्जु तालमा ठुलो सिलसिले हाँस फेला परेको थियो ।
फुस्रो खरानी रङको तिलहरी चरा अर्थात् आइबिसबिल यो पटकको आकर्षण रह्यो । घाँटीमा महिलाले तिलहरी लगाएझैँ कालो रङले घेरिएको यो चरा रातो लामो चुच्चो र रातै खुट्टाले अरूभन्दा फरक देखिन्छ । त्यसैले पनि यसको नाम तिलहरी चरा भन्ने गरिन्छ ।
कोशीमा भेटिएको तिलहरी चरा सहित बर्जु तालमा मण्डारिन हाँस समेत गणनाको क्रममा भेटिएको थियो । सन् १९९० मा नेपालमा पहिलो पटक मण्डारिन हाँस रेकर्ड भएको थियो,बर्जु तालमा यो पहिलो पटक रेकर्ड भएको हो ।
