धरानमै महाभारत पर्वत शृङ्खलाको डाँडामा गुराँस फुल्ने जङ्गल

विष्णुपादुका : धरान उपमहानगरपालिका क्षेत्रभित्रै गुराँस फुल्ने जङ्गल छ,भन्ने कमैलाई थाहा होला । वनस्पति विज्ञहरूको भनाई अनुसार प्राकृतिक भूगोलमा गुराँस समुद्र सतह देखी १४०० मिटर उचाइ माथिको पहाडी भेगमा मात्र हुन्छ ।

पर्यटनका ठुला कुरा भएपनि धरानमा पछिल्लो समय गाभिएको विष्णुपादुका गाविसमा गुराँस फुल्ने जङ्गल छ भन्ने चर्चा अहिले सम्म भएको थिएन । सञ्चारकर्मी समेत नपुगेकाले मिडियामा पनि यो कुरा आएको थिएन ।

पहिलो पटक नेपाली काँग्रेस सुनसरी १ क्षेत्रीय समितिको धरान-२० विष्णुपादुकाको बङ्सिलामा गुराँस वृक्षारोपण गर्ने कुरा सुन्दा त्यहाँ गुराँस फुल्ने कुरा भन्दा हुन्छ हुँदैन भन्ने चासोको विषय बनेको थियो ।

बङ्सिला पुगेका सञ्चारकर्मीलाई आइतबार धरान-२० वडा सदस्य देवेन्द्र राईले भने ‘यहाँ रैथाने लालीगुराँसको जङ्गल नै छ ।’ विष्णु पाउ सामुदायिक बनको बाघशिला देखी महाभारत डाँडा क्षेत्रको ठुलै क्षेत्रफल जङ्गलमा गुराँस फागुन चैतमा ढकमक्क फुल्छ ।

राईले भने, ‘यहाँ एकै किसिमको निक्खर रातो गुराँस फुल्छ, तिजुरेतिको जस्तो धेरै खालको भने देखिएको छैन ।’ बङ्सिलामा भएका गुराँसका रुखहरूले उनको भनाइलाई पुष्टि गरिरहेको थियो । गुराँस फुल्ने सिजन सकिएकाले त्यहाँ वृक्षारोपण कार्यक्रममा पहिलो पटक पुगेकोहरूले गुराँस फुलेको भने देख्न पाएनन् ।

राईको भनाई अनुसार यहाँ पाइने लालीगुराँस तेह्रथुमको तिनजुरे मिल्के तिरको भन्दा फरक प्रजातिको रैथाने गुराँस भएको अनुमान गरिए पनि कुन प्रजातिको भन्ने विज्ञहरूबाट यकिन भएको छैन । गुराँसका रुखहरू पनि तिनजुरे तिरका जस्तो पुरानो ठुलठुला देखिएनन् ।

गुराँसको जङ्गलसँगै अन्य प्रजातिका रुखहरू पनि भएकाले गुराँसको बनलाई अतिक्रमण गर्ने अवस्था पनि देखियो । वडा सदस्य राईले भने, ‘वर्षै पच्छे लाग्ने डढेलोका कारण नयाँ गुराँस हुर्कन नपाउने पुराना रुख डढ्ने गरेकोले अरू बोट बिरुवा बढेको हो ।’

उनका अनुसार गुराँस कमलो हुने भएकाले आगोले जलाउने, साना बिरुवा हुर्कनै नपाउने अवस्था छ । जङ्गलमा वन्यजन्तुका सिकार खेल्न आउनेहरूले ‘पोली खान’ आगो जलाउँदा जङ्गलमा डढेलो लाग्ने गरेको उनको भनाई छ ।

उचाइ र मौसम

बङ्सिला क्षेत्रको माथिल्लो डाँडाको उचाइ समुद्र सतह देखी १४०० मिटर माथिको भएको अनुमान गरिएको छ । गुराँसको संरक्षण कार्यका लागि वृक्षारोपण कार्यक्रम तयार गर्ने काँग्रेस क्षेत्रीय सभापति सुजेन्द्र तामाङका अनुसार बङ्सिलाको उचाइ १४ सय मिटर भएको बताए ।

त्यस भन्दा माथि महाभारत डाँडा छ । १५०० मिटर उचाइमा रहेको हिमालय ध्यान केन्द्र स्थापना गरिएको डाँडा महाभारत पर्वत शृङ्खलाको सुनसरी-धनकुटा सिमानामा पर्ने चुचुरो हो । महाभारत डाँडाबाट समानान्तरमा देखिने भेँडेटार पैदल डेढ घण्टामा पुग्न सकिन्छ ।

ध्यान केन्दमा फर्पिङबाट आएका गुरु सोनाम लामाले यस क्षेत्रको मौसम आनन्ददायक रहने बताए । कुनै बेला भेडेटारमा देखिने जस्तो बङ्सिला र महाभारत डाँडा दिनभर कुहिरोले छोपेको अवस्थामा रहन्छ ।

बाघशिलाका विक्रम तामाङले भने ‘आकाश खुला भएको यहाँबाट मकालु र कञ्चनजङ्घा हिमालय नजिकै जस्तो देखिन्छ ।’ दृष्यालोकन गर्नेहरूका लागि महाभारत पर्वत श्रंखला उत्तरका पहाडी जिल्लाहरू र दक्षिण तर्फ धरान बजार देखी तराईका जिल्लाहरू देखिने उनले बताए ।

विष्णुपादुका नामकरण अघि पंचयत काल मा भालुढुंगा गाउँ पञ्चायत थियो । भालुजस्तो ढुङ्गाको नाममा नामकरण गरिएको गाउँको दक्षिण पश्मि स्थित क्षेत्रलाई अहिले पनि भालुढुंगाको रूपमा चिनिन्छ । पूर्वोत्तर क्षेत्रको नामकरण बाघशिला त्यही परम्परामा भएको देखिन्छ । त्यहाँ बाद्धको टाउको अकारण ठुलो (शिला) ढुङ्गा छ ।

धरानबाट १४ किलोमिटर

दुरीको हिसाबले भेडेटार भन्दा नजिक स्थित बाघशिला, महाभारत डाँडा धरान मंलवारेबाट १४ किलोमिटर दुरीमा छ । मंगवारेबाट भञ्जाङ ७ किलोमिटर, भञ्जाङबाट विष्णुपादुका मन्दिर २ किलोमिटर र मन्दिरबाट बाघशिला ५ किलोमिटरको दुरीमा छ ।

वडा सदस्य देवेन्द्र राई अनुसार सडक राम्रो बनाउने हो भने बाघशिला पुग्न सवारी साधनमा आधा घण्टा पनि लाग्दैन । उनले भने ‘गर्मी याममा धरानको तातोबाट बादलसँग लुकामारी खेल्न आधा घण्टा पनि लाग्दैन ।’

पोहोर मात्र बाटोको ट्र्याक 

विष्णुपादुका मन्दिरबाट मास्तिरको सिङ्गल लेन सवारी चल्न सक्ने बाटो ५ किलोमिटर ट्र्याक स्थानीय प्रयासमा पोहोर साल मात्र खुलेको हो । वडा सदस्य राईका अनुसार गत: वर्ष धरान उपमहानगरपालिकाले वडा दिएको बजेटबाट ४ लाख रुपैयाँ बाटोमा लगानी भएको छ ।

उक्त रकममा स्थानीय जनसहभागिता ५/५ हजार सङ्कलन गरी ४५ हजार सहित गाउँलेहरूले श्रमदान गरी बाटो बाघशिला, महाभारत डाँडा सम्म पुराएको उनले बताए । भीरको जोखिमपूर्ण बाटोमा कहीँ पनि टेवा पर्खाल समेत लगाइएको छैन । भित्ताबाट वर्षाको पानी बग्ने नाला पनि छैन ।

त्यस अघि यहाँ घाँस, दाउरा गर्ने, सिकार खेल्ने बाहेक कोही पनि पुग्ने गरेका थिएनन् । बाटो बनेपछि मोटरसाइकल, फोर व्हिलर सवारी बेला बेला चल्ने गरेको छ । भर्खर खनेको बाटो भएकाले ठाउँ ठाउँमा भित्ता ससानो खस्किदा मोटरसाइकललाई समेत कठिन हुने गरेको छ ।

गुराँसको भर्जिन ल्यान्ड बाघशिला क्षेत्रमा आइतबार गुराँसको संरक्षण अभियान प्रारम्भ गर्न गुराँस रोपण कार्यक्रमका प्रमुख अतिथि काँग्रेसका प्रभावशाली नेता डा.शेखर कोइराला बाटोकै कारणले पुग्न सकेनन् । बाघशिला डाँडा भन्दा २ किलोमिटर तलने उनले गुराँसको बिरुवा रोपेर फर्कनु पर्‍यो ।

त्यहाँको पर्यटन विकासको मुख्य समस्या सडक पूर्वाधार भएको प्रत्यक्ष अनुभव गरेका प्रतिनिधि सभा सदस्य समेत रहका नेता कोइरालाले बाघशिला क्षेत्रको पर्यटकीय विकास र यहाँको सडक पूर्वाधारका लागि पहल गर्न बचन दिएका छन् ।

स्थानीय प्रयास जनसहभागितामा बनेको बाटो सवारी चल्न लायक भएता पनि वर्षा याममा ठाउँ ठाउँमा जाने ससाना पहिरोले अवरुद्ध हुने गरेको छ । वृक्षारोपणको पूर्वनिर्धारित स्थलमा पुग्न आयोजक सञ्चारकर्मीको टोलीले पनि प्रत्यक्ष रूपमा त्यसको सामना गर्नु पर्‍यो  ।

बाटोको अवस्थाका कारण एउटा डोजर राहत र उद्धारका लागि तयारी अवस्थामा थियो । भित्ता खस्किएको ठाउँमा डोजरले बाटो सम्म्याएर क्लियर गरेपछि पछि पछि गाडी मोटरसाइकल हिँडाइएको थियो । साँझ फर्कँदा पनि बाटो झरेको ढुङ्गा गाडिबाट ओलिएर आफै पन्छाउँदै फर्कनु परेको थियो ।

६२६ गुराँस वृक्षारोपण

समस्याको सामना गर्दै भएपनि नेपाली काँग्रेस सुनसरी–१ का सभापति सुजेन्द्र तामाङको तदारुखतामा भएको वृक्षारोपण कार्यक्रम भने अबेर साँझ सम्ममा पुरा गरिएको थियो । स्थानीय समुदाय र धरानबाट गाएको काँग्रेस कार्यकर्ताको टोली बाघशिला र महाभारत डाँडा क्षेत्रमा ६२३ वटा गुराँसका बिरुवा रोपेका छन् ।

सभापति तामाङले गुराँस र उच्च पहाडी क्षेत्रप्रति पर्यटकीय आकर्षणलाई धरानमै केन्द्रित गराउन बाघशिलामा गुराँस संरक्षण र विकासको अभियान सुरु गरिएको बताए । उनले भने ‘यो क्षेत्रको पर्यटकीय महत्त्व प्रचार प्रसारमा आएपछि यहाँको सडक पूर्वाधार र भौतिक विकासको ढोका खुल्ला हुनेछ  ।’

पहाडी क्षेत्रको चिसो वातावरणका साथै गुराँस फुलेको हेर्न पर्यटकहरू तेह्रथुम देखी ताप्लेजुङ सम्म ठुलै खर्च गरेर पुग्ने गरेका छन् । सभापति सुजेन्द्रको भनाई छ ‘धरानबाट आधा घण्टामै त्यस्तो रमणीयता र वातावरण पाइन्छ भन्ने सन्देश सञ्चारकर्मीहरूले फैलाउन जरुरी छ ।’