झापाली मौरी पालक कृषकलाई चरन क्षेत्रको अभाव

झापा:पछिल्लो समय झापा जिल्ला व्यवसायिक मौरीपालनमा निक्कै अघि बढेको छ । कृषकको चासो र उत्साहसँगै विस्तार भएको मौरीपालन ब्यवसायको लागि भने यतिवेला चरनको ठुलो समस्या परिरहेको छ ।

झापा जिल्लामा हुने विभिन्न तेलहन वाली तथा फलफुल वाली, फुल फुल्ने अन्न वालीहरु मौरी चरनको राम्रो श्रोत हो । तर झापाली कृषकहरुले मौरी चरनका लागि आफ्नो वाली क्षेत्रमा राख्न दिदैनन् । शिवसताक्षी नगरपालिकामा रहेको श्री सतासी महिला मौरी पालन कृषि सहकारीकी ब्यवस्थापक तथा मौरी अभियान्ता देविकुमारी ओलि (दाहाल) भन्छिन्,“मौरी चरनबाट कृषकलाई फाइदै फाइदा छ । बालिमा राम्रोसँग पराग सेचन हुने हुदा उत्पादन ३० देखि ७० प्रतिसत सम्म बृद्धि हुन्छ तर कृषकलाई यस कुराको जानकारी नहुदा चरनमा समस्या देखिएको छ ।”

मौरी चरन क्षेत्रमा अनाधिकृत रुपमा विषादीको प्रयोग भइ दिदा पनि मौरी मर्ने गरेको किसानको गुनासो छ । मौरी चरन क्षेत्रमा कृषकको वालि नास हुने भन्ने आम कृषकको वुझाई गलत भएको वताउदै दाहाल भन्छिन्,“मौरी चरन क्षेत्रमा थोरै ठाउँमा मौरी नपस्ने गरी झुल टाँगौँ वाँकी ठाउँमा मौरी खुल्ला रुपमा छाडौँ, वाली पाकी सकेपछी त्यसलाइ तुलना गरेर हेर्न सकिन्छ । त्यस पछि पनि कृषकलाई चित्त नबुझे हामी ढिपी गर्दैनौँ ।”

मौरी अभियान्ता देविकुमारी ओलि (दाहाल) ले झापा जिल्लामा मात्र २ सय २४ जना मौरी कृषकहरुलाई ब्यवसायिक बनाइ सकेकी छिन् । उनलाई ब्यवसायिक मौरी पालनमा राम्रो दख्खल छ । उनले ताप्लेजुङ, तेह्रथुम, उदयपुर, धनकुटा, इलाम, झापा लगायतका धेरै ठाउँहरुमा ब्यवसायिक मौरी पालन तालिम प्रदान गर्ने गरेकी छिन । उनि भन्छीन्,“मौरी पालनमा कृषकको चासो बढेमा तालिम साथै घार वितरण गर्छौँ । कृषकले उत्पादन गरेको मह किनिदिने ग्यारेन्टी साहारा सतासी महिला मौरी मह उद्योगले गर्छ । पहिलो चरणमा हामी प्रदेश नं.१ लाई प्राथमिकता दिन्छौँ, तर चरन क्षेत्रमा विषादी प्रयोग नगरी कृषि उपज उत्पादन गर्न जरुरी छ ।” नेपाल सरकारले जमिन वाँजो राखेमा जरिवाना सहितको कर लिने ब्यवस्था गर्न सके राज्यले चाहेको सोचेको स्वरोजगारमुखी अभियान सफल हुने उनको तर्क छ । उनी आत्मनिर्भर मात्र नभै विदेश निर्यात गरी अन्तराष्ट्रिय वजारमा प्रतिस्पर्धा गर्न सक्ने गुणस्तरीय मह उत्पादन गरेर देखाउने बताउछिन् ।

हाल झापामा चरन क्षेत्र हुदा हुदै पनि झापाली मौरी तेह्रथुम, धनकुटा, सुनसरी, मोरङ, चितवन, दाङ सम्म पुर्याउनु पर्ने वाध्यता कृषकको छ । झापा वाहेकाका अन्य जिल्लामा किसानले लगाएको वाली फुल खेल्न नपाउदै बालीमा पराग सेचनका लागि मौरी लिएर आउन फोन आउने गरेको देवीकुमारी दाहाल बताउँछिन् । “झापामा मात्र हामिलाई समस्या भएको छ अन्य जिल्लाहरुमा कृषक आफैँले फोन गर्नु हुन्छ तर झापामा पनि फोन गरेर वोलाउनु हुने केहि कृषकहरु हुनुहुन्छ । तर त्यतिले मात्र चरन प्रयाप्त हुदैन,”उनले भनिन् । झापाका केही मौरी चरन क्षेत्रमा समस्या भएपछि हाल सुपारी जोन झापाका प्रमुख तथा वालि संरक्षण अधिकृत राजेन्द्र प्रसाद खरेल र विर्तामोड नगरपालिका कृषि विकास शाखा प्रमुख राजेन्द्र कडरियाले समस्या देखिएका क्षेत्रका कृषकहरुलाई वालिमा परागसेचनको महत्वका वारेमा बुझाउन सहयोग गरिरहेका छन् ।

झापाको दमक नगरपालिका, गौरादह नगरपालिका, कमल गाउँपालिका, शिवसताक्षी नगरपालिका, कनकाई नगरपालिका, बुद्ध शान्ति गाउँपालिका, अर्जुनधारा नगरपालिकामा ब्यवसायिक मौरी पालन गरिदै आएको छ । मह उत्पादनमा पनि क्रमशः बृद्धि हुदै गएको छ । झापामा ३ सय १० जना कृषक मौरी पालनमा छन् । २ हजार ५ सय गोला उत्पादनमुलक मौरी घारवाट ३० हजार किलो मह वार्षिक रुपमा उत्पादन हुन थालेको छ । जसबाट वार्षिक १ करोड ५ लाख आम्दानी भइरहेको छ । यस वर्षबाट झापाको दमक नगरपालिका भित्र २५ जना कृषकले सामुहिक रुपमा ब्यवसायिक मौरी पालनको सुरुवात गरेका छन । त्यसै गरी कनकाइ नगरपालिकाको सुरुङ्गामा १५ जना एकल महिलाले ३० गोलाबाट ब्यवसायिक मौरीपालनको सुरुवाती चरणमा छन ।

झापा जिल्लाको शिवसताक्षी नगरपालिका जिल्लाकै ठुलो मौरी पालन गरिएको क्षेत्र हो । यस नगरपालिकामा रहेको श्री सतासि महिला मौरी पालन कृषि सहकारीमा मात्र १ सय ८४ जना महिला उद्यमीहरुको स्वामित्वमा मात्र २ हजार भन्दा वढि उत्पादन शिल मौरी गोला अर्थात घार रहेका छन । यस सहकारीले आफ्नो सेवा क्षेत्र भित्रका महिला दिदी वहिनीहरुलाई समेट्दै ब्यवसायीक बनाएको छ । साथै, श्रोत विकासका क्षेत्रमा समेत अग्रणी भुमिका निर्वाह गरिरहेको छ । यहाबाट अन्तरजिल्लासम्म पनि मौरी पालनको श्रोत विस्तार हुने गरेको छ ।

झापामा रहेको एक मात्र मह उद्योग साहारा सतासी महिला मौरी मह उद्योगबाट वजारमा ल्याइएको सतासी हनी बजारमा आउनु भन्दा अघि खाद्य गुणस्तर मापनका लागि खाद्य तथा गुण नियन्त्रण कार्यालय विराटनगर, मौरी विकास शाखा गोदावरी र नाष्टमा ल्याव टेष्ट गराउने गरेको छ । तर नेपालमा गुणस्तर मापन नगरिएको भारतिय महका कारण आफ्नै स्वदेसमा उत्पादित नेपाली गुणस्तरीय मह लाई समस्या हुने गरेको कृषकको गुनासो छ ।