खाजा खानमात्र बिद्यालय आउँछन् बिद्यार्थी

इटहरी : दिउसोको १ बजे तिर स्कुलमा ठुलै होहल्ला छ । साना बिद्यार्थीहरु थाल बटुका बोकेर लाईनमा बसेका छन् । स्कुलको एक कुनामा एक महिला चाम्रे भात बाढीरहेकी छिन् । कुनै समारोह वा भोजमा जस्तै देखीन्छ तर यो बिद्यार्थीको खाजा खाने समय हो । नेपाल सरकारले निःशुल्क खाजाको व्यवस्था गरेपछी विपन्न बिद्यार्थीले पाएको सुबिधा हो यो ।
इटहरी बजार नजीकै रहको सेतो  गुँरास बालबाटिका प्राथमीक विद्यालयमा जम्मा ८३ जना बिद्यार्थी छन् । ७ शिक्षक शिक्षीका रहेको सो विद्यालय खाजाको भरमा टिकेको छ । चरम गरीबी र बेरोजगारी समस्याले ग्रस्त दलीत बस्तीको बिचमा पर्छ सेतो गुँरास । सेतो गुँरासमा दलीत बालबालीको दिमाग मात्र हैन पेट पनि भरीन्छ ।
कक्षा ५ सम्म जम्मा ८३ जना बिद्यार्थी छन् । ९ जना बाहेक सबै मधेसी दलीत समुदायका । मुसहर बस्तीका छोराछोरी विद्यालयमा पढ्न भन्दा खाजा खानकै लागी आउने गर्छन् ।

सोही बस्तीको वरीपरी ३ वटा निजि स्कुल छन् । अरु स्थानियका छोराछोरी तिनै स्कुलमा पढ्छन् । आम्दानीको श्रोत नभएपनि दलीतमात्र पढ्ने बिद्यालय भनेर धेरैले छोराछोरी पढाउन मान्दैनन् । बिद्यालयका प्रधानाध्यापक होमनाथ भट्टराईका अनुसार गैरदलीत समुदायका अभिभावक छोराछोरीलाई बिद्यालय भर्ना गराउने हिच्कीचाउने गर्छन् । अहिले थारु समुदायका ५ र पहाडी समुदायका ४ जना बिद्यार्थीमात्र बिद्यालयमा भर्ना भएका छन् । तिनीहरु पनि चरम गरीबीले गर्दा आएका उनी बताउँछन् ।
'खाजाकै कारण बिद्यालय आउने वातावरण बनेको भट्टराइ स्विकार्छन् । तर गाउँमा कसैको बिहे वा कुनै भोजको कार्यक्रम भयो भने एकजना पनि बिद्यार्थी आउँदैनन् ।’, उनी भन्छन् , ‘त्यस्ता कार्यक्रम हुँदा बिद्यालयनै बन्द गर्नुपर्ने अवस्था हुन्छ ।’

पछील्लो समय एसओएस बालग्राम सहयोगमा स्कुल नआउने बिद्यार्थीलाई घरैबाट ल्याउने काम सुरु भएको उनले सुनाए । त्यसको लागी एसओएसले दुईजना कर्मचारीनै खटाइएको छ ।  जेनेतेने बिद्यालय आउने उनीहर अक्षर चिन्न सक्दैनन् । कक्षा ४ का पुकार सदा भर्खरै नेपाली अक्षर चिन्न सक्ने भएका छन् । खाजाको लागी स्कुल आएका उनी दिनभर खेलेरै बिताउँछन् । घरमा पढ्ने अवस्था नभएपछी अक्षर चिन्नै लामो समय लाग्ने गरेको प्रधानाध्यापक भट्टराईको भनाई छ ।

मुसहर परीवारको बाहुल्य रहेको दलीत बस्तीका अधिकांश युवाहरु श्रमीक छन् । मौसम अनुसार काम पाउने भएकोले धेरैलाई गुजारा चलाउनै समस्या छ । छोराछोरी पढाउने उनीहरुको कुनै लक्ष्य छैन । बरु कसरी पेट भर्ने भन्ने चिन्ताले उनीहरुको दैनीकी चलीरहेको छ ।
दुई बर्ष पहिला सम्म खाजाको सट्टा पैसा नै दिने गरेको थियो । अभिभावकहरु अझैपनि पैसा नै पाए हुन्थ्यो भन्ने गर्छन् । तर बिद्यार्थीलाई बिद्यालयसम्म ल्याउनेको लागी भएपनि खाजा नै खुवाउने व्यवस्था मिलाइएको भट्टराई सुनाउँछन् ।  सबैले आ-आफ्ना प्लेट राख्छन् । खाइसकेपछी धेरै जसो घरतिर लाग्छन् ।

गरीब बिद्यार्थी पढ्ने बिद्यायल भनेपछी धेरै समाजीक संस्थाले सहयोग गर्ने गरेका छन् । केही दिन अगाडी मात्रै सम्पुर्ण बिद्यार्थीलाई न्यानो कपडा बितरण गरीयो । समय समयमा कलम कापी दिने संथाहरु सेतो गुँरास पुगीरहन्छन् । तर तिनै बिद्यार्थी जो कपी कलम लिन भन्दापनि पेट भर्न स्कुल आएको कुरा कमैले बुझ्छन् ।