 (13)_1727965004.gif)
धरान:अटिज्म वा डाउन सिन्ड्रोम भएका बच्चाहरु फरक खालमा हुन्छन् । उनीहरुको बोली राम्रो आउदैछन् । हिडडुल गर्न पनि असहज हुन्छ । बौद्धिकरुपमा कमजोरी हुन्छन्, र पढाई पनि सामान्य बच्चाहरुको जस्तो हुदैन । कुनै चिज चाहियो भने नपाएसम्म एकोहोरो ढिपी गरिरहन्छन् । त्यसैले अभिभावकहरु नै पनि अटिज्म वा डाउन सिन्ड्रोम भएका बच्चाहरुलाई सकेसम्म घरभित्रै राख्छन् ।
धरानमा यस्ता अटिज्म र डाउन सिन्ड्रोम भएका बच्चाहरुलाई पनि शिक्षा दिलाउन धरान ११ मा स्पेशल एजुकेशन सेन्टर खुलेको छ । यहाँ २ बर्षदेखि १० बर्षसम्मका बच्चाहरुलाई बिशेक्ष शिक्षा दिइन्छ । त्यसपछि, आधारभूत पढाई सकेकाहरुलाई धरान १६ स्थित जेनिथ सेकेण्डरी स्कुलमा अन्य सामान्य विद्यार्थीहरुसँगै राखेर पढाउन पठाइन्छ । स्पेशल एजुकेशन सेन्टर र जेनिथ स्कुलबीच सहकार्य गरेर शिक्षामा नयाँ प्रयोग गरिएको छ, जसलाई इन्क्लुसिभ एजुकेशन(समावेशी शिक्षा) भनिएको छ ।
अहिले जेनिथमा १० जना बिशेष खालका बच्चाहरु अध्ययनरत छन् । ती मध्ये ८ जना अटिज्म भएका हुन् भने २ जना डाउन सिन्ड्रोम भएका विद्यार्थी हुन् । उनीहरु कक्षा ६ सम्म पढ्दैछन् । स्पेशल एजुकेशन सेन्टरले आधारभूत तहसम्म पढाएर स्कुल जान तयार भएपछि अटिज्म वा डाउन सिन्ड्रोम भएका बच्चाहरुलाई जेनिथ स्कुलमा भर्ना गरिन्छ । त्यहाँ उनीहरु अन्य सामान्य विद्यार्थीहरुसँगै पढ्छन् । ‘कक्षा १ देखि पढ्न शुरु भएर ६ कक्षासम्म पुगेका छन्,’जेनिथका प्रिन्सिपल सुमन जगेवुले भने,‘उनीहरु पनि समाजमा घुलमिल हुन पाउन्, सामान्य विद्यार्थीहरुसँग रहदा सिकाईमा थप सहयोग पुगोस् भनेर समावेशी शिक्षा शुरुवात गरेका हौ ।’
जेनिथ स्कुललाई शुरुमा समावेशी शिक्षा शुरु गर्न निक्कै चुनौती भयो । डाउन सिन्ड्रोम र अटिज्म भएका बच्चाहरुसँग आफ्ना बच्चाहरु राखेर पढाउन दिनको लागि अभिभावकहरुलाई सम्झाउन र बुझाउन धेरै समय खर्चनु परेको थियो । अहिले भने विद्यार्थी र अभिभावकहरुले साथ दिएको जवेगु बताउँछन् । ‘हाम्रो नर्मल बच्चाहरुले पनि अटिज्म के हो, डाउन सिन्ड्रोम के हो भनेर बुझ्न पाएका छन्, र बिशेष बच्चाहरुको पनि सामाजिकीकरणमा ठुलो मद्दत पुगेको महसुस गरेका छौ,’जवेगुले भने ।
स्पेशल एजुकेशन सेन्टरकी संस्थापक एवं प्रिन्सिपल सर्जु थापा देवानका अनुसार अटिज्म र डाउन सिन्ड्रोम भएका बच्चाहरु फरक खालका भएकोले उनीहरुलाई त्यही किसिमको वातावरण आवश्यक पर्छ । अटिज्म सामान्यतया १८ महिनादेखि २ बर्षभित्र देखा पर्ने उनले बताइन् । सेन्टरमा अभिभावकले ल्याएका बच्चाहरुलाई एक सातासम्म बिशेष निगरानीमा राखेर उनीहरुका आवश्यकता, क्षमता र स्तर थाह पाएपछि मात्र के गर्ने भनेर अभिभावकसँग सल्लाह गर्ने गरिएको देवानले बताइन् । ‘बच्चाले विस्तारै सिक्दै जान्छ, पढ्न सक्नेलाई तह बढाउदै जान्छौ । सेन्टरमा अन्य स्कुलमा जस्तै युकेजीसम्मको पाठ्यक्रम राखेका छौ,’देवानले भनिन्,‘कति समय लाग्छ भन्ने हुन्न, तर हामीले २ देखि १० बर्षसम्मलाई राख्छौ ।’
अटिज्म भएका बच्चाहरुलाई सामाजिकीकरण गराउने उद्देश्यले समावेशी शिक्षा शुरुवात गरिएको देवानले बताइन् । सेन्टरमा युकेजीसम्मको तह पुरा गरेकाहरु जेनिथ स्कुलमा नर्मल बच्चाहरुसँग पढ्न जान्छन् । ‘जहिल्यै अटिज्म भएकाहरुलाई मात्र राख्दा उनीहरु इशारा गर्ने, आफुजस्तै फरक खालको मात्र सिकाई हुने भयो,’देवानले भनिन्,‘सामान्य बच्चाहरुसँग राखियो भने बानी व्यहोरा सिक्छन्, घुलमिल हुन्छन् । यसले उनीहरुको सिकाईसँगै सामाजिक हुन मद्दत पुगिरहेको छ ।’ जेनिथमा बिशेष विद्यार्थीहरुलाई नर्मल विद्यार्थीहरुसँगै राखिन्छ । तर, उनीहरुलाई पढाउने, बुझाउने पनि तरिका फरक हुन्छ । त्यसैले तालिमप्राप्त शिक्षिकाहरु नै सेन्टरबाट जान्छन् । जेनिथमा बर्षेनी नर्वेस्थित विश्वविद्यालयबाट समावेशी शिक्षाको लागि अध्ययन गर्न विद्यार्थीहरु पनि आउछन् ।
चिकित्सकहरुका अनुसार मस्तिष्कभित्रको स्नायु विकासको गडबडीको उपज अटिज्म हो । अटिज्म मानसिक र बौद्धिक अपांगता नभए पनि ४० प्रतिशत अटिज्म भएका व्यक्तिहरुमा बौद्धिक कमजोरी देखिने बताइन्छ । प्रायः अभिभावकले बच्चा २, ३ बर्षको हुँदासम्म अटिज्मबारे थाहै पाउदैनन् । अटिज्म भएका बालबच्चाहरुले कसैसँग आँखा नजुधाउने, नमुस्कुराउने, बोलाउदा नबोल्ने, एक्लै वा नजिकको नातेदारसँग मात्र टाँसिएर बस्ने गर्छन् । अटिज्म प्रभावितमध्ये एकतिहाईदेखि आधासम्म बच्चाहरुले शब्द पनि उच्चारण गर्न सक्दैनन्, जसले गर्दा उनीहरुको क्रियाकलाप र सञ्चारमा असर पर्ने चिकित्सकहरुको भनाई छ । अटिज्म हुने कारण र रोकथाम वा उपचारको विधि अहिलेसम्म पत्ता नलागेको वीपी कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान धरानका चिकित्सक डा.प्रकाश पौडेलले बताए ।
यस्तै, डाउन सिन्ड्रोम भएका बच्चामा लुलो शरीर, सुस्त श्रवणलगायत समस्या हुन्छ । यो क्रोमोजोमको कारण आउने समस्या हो । मानिसमा भएको २३ जोडी क्रोमोजोममध्ये २१ नम्बरको क्रोमोजोम तीन वटा भएर यो असामान्य अवस्था हुने डाक्टरहरु बताउँछन् । डाउन सिन्ड्रोम भएका बालबालिका शारीरिक तथा मानसिकरुपमा सुस्त हुन्छन् । शारीरिक वनावट नै अलग्गै किसिमको हुन्छ । श्रवण शक्ति पनि कमजोर हुन्छ । बच्चामा शारीरिक वृद्धि अन्यमा भन्दा सुस्त हुन्छ । ‘बच्चाहरु बोल्न, हिड्न ढिला भयो भने विस्तारै ठिक होला नि त भन्ने नेपाली समाजको सोचाई छ, तर बच्चालाई अटिज्म भएको हुनसक्छ,’डा.पौडेलले भने,‘सचेतनाको पनि कमीले गर्दा बच्चाहरुले समयमा उपचार पाइराखेका छैनन्,यसबारेमा सचेतना फैलाउन जरुरी छ ।’
