युवामा मानसिक अस्वस्थता कति छ भन्नेबारे नेपालमा कुनै तथ्यांक छैन । यद्यपि विश्वका २० प्रतिशत युवा मानसिक रुपमा अस्वस्थ रहेको आधारमा नेपालमा पनि सोही प्रतिशत प्रभावित भएको हुन सक्ने अनुमान गर्न सकिन्छ । सन् २०१२ मा भएका विभिन्न अध्ययनका आधारमा ८५ देखि ९० प्रतिशत मानसिक स्वास्थ्य समस्या निम्न र कम आय भएका देशका युवामा रहेको छ भने ५ प्रतिशत उच्च आय भएका देशका छन् । अब जानौं युवामा मानसिक समस्याका कारणः

१, वंशाणुगत, व्यक्तित्व र अभिभावकको उच्चआकांक्षाको स्तर ।
२, बाल्यावस्थाको आधार र बाल्यकालीन संवेगात्मक बेवास्ता ।
३, रुचि र करियर छनोटमा तालमेल नहुनु ।
४, सामाजिक सांस्कृतिक गलत प्रतिष्पर्धा ।
५, बालमनोविज्ञानको अभाव
६, आमाबुबा र पारिवारिक झै–झगडा ।
७, वैवाहिक जीवन सोचेजस्तो नहुनु ।
८, बेरोजगारी, वैदेशिक रोजगारी र पारिवारिक विछोड ।
९ आघातजन्य घटना, मानसिक समस्याप्रति लान्छना र भेदभाव ।
१०, रितिरिवाज, धर्म, संस्कृति र परम्परा ।
११, इन्टरनेट र लागुऔषधिको दुरुपयोग ।
१२, संस्कार र युवाभावनाबीच मतभेद ।
१३, सञ्चार, फेसन र सिकाई ।

–बसाइँसराइका कारण नयाँ वातावरण घुलमिल हुन गाह्रो हुनु ।

लक्षण

१, उदासी देखिने, बढी चिन्ता भएर रुने । भोक र तौलमा परिवर्तनमा आउने ।
२, रुचि र मनपर्ने गतिविधिमा कमी आउने ।
३, उर्जामा कमी र ध्यानकेन्द्रित गर्न कठिनाइ ।
४, पराधीन वा असहाय भावना आउने ।
५, निद्रा वा सुत्ने बानीमा परिवर्तन आउने । आत्महत्याको सोचाइ आउने ।
६, स्कुलपछिका गतिविधि वा साथीहरुबाट टाढिने ।
७, विद्यालयको पढाइ र प्रदर्शन बिग्रने ।

युवामा मानसिक स्वास्थ्य प्रवद्र्धनका अवरोध

१, मानसिक स्वास्थ्यप्रतिको कलंक ।
२, मानसिक स्वास्थ्यबारे उचित जानकारीको अभाव ।
३, अशिक्षा र गरिबी ।
४, नेपालको ग्रामीण भेगमा ८० प्रतिशत जनसंख्या बसोबास गर्नु, तर सो क्षेत्रमा मानसिक स्वास्थ्यको पहुँच नहुनु ।
५, मानसिक स्वास्थ्यको बारेमा कक्षा ९,१०,११,१२ का पाठ्यक्रममा आधारभुत नगराइनु ।
६, मानसिक स्वास्थ्य प्रवद्र्धनमा राज्यको उदासिनता ।
७, मानसिक स्वास्थ्य र मनोविज्ञानका दक्ष जनशक्ति न्युन हुनु ।
८, मनोवैज्ञानिक परीक्षण, मनोविमर्श सेवा र अनुसन्धानको अभाव ।
९, उपयुक्त र पर्याप्त मात्रामा अध्ययन र अनुसन्धान सामग्रीको अभावमा तथ्यमा आधारित विधिको उपयोग नहुनु ।

समाधानका उपाय

१, युवाको रुचिअनुसारका काममा संलग्न हुने खालको रोजगारी सिर्जना गर्न करिअर मनोविमर्शको व्यवस्थासहितको शैक्षिक व्यवस्थापन गर्नुपर्छ ।
२, युवालाई आनन्द प्रदान गर्ने व्यवहारमा संलग्न हुनका लागि अनिवार्य रुपमा जीवनउपयोगी सीपको जानकारी गराउने ।
३, युवासम्बन्धी संघ–संस्थाले तालिमका कार्यक्रममा मानसिक स्वास्थ्यका कार्यक्रमलाई पनि अनिवार्य संलग्न गराउने ।
४, वैदेशिक रोजगारीमा जाने युवालाई अनिवार्य रुपमा सांस्कृतिक समायोजन, कार्यस्थल मानसिक स्वास्थ्यको अवधारणा र स्व–हेरचाहका विधिको तालिम सञ्चालन गर्ने ।
५, अति तनावपूर्ण जीवनशैली भएका व्यवसाय जस्तैः स्वास्थ्य, उद्योग र कारखानामा संलग्न युवालाई लक्षित गरेर कार्यस्थल मानसिक स्वास्थ्यको सचेतना फैलाउने ।
६, युवालाई वैवाहिक जीवनमा बाँधिनुपूर्व वैवाहिक मनोविमर्शमा लगेर अनिवार्य मनोशिक्षा प्रदान गर्ने ।
७, युवालाईनै संलग्न गरेर युवा मानसिक स्वास्थ्य प्रवद्र्धनकर्ताको संयुक्त सञ्जाल निर्माण गरी अन्तरव्यवसायिक मानसिक स्वास्थ्यको जानकारी गराउने ।
८, राज्यले आफ्ना मातहतका निकायका युवाकर्मचारीको मनोवैज्ञानिक परीक्षणको माध्यमबाट उनीहरुको अवस्थाको जानकारी लिई मानसिक स्वास्थ्यको बारेमा अनिवार्य रुपमा पाठ्यक्रममा व्यवस्था गर्ने ।
९, मानसिक स्वास्थ्यसम्बन्धी निश्चत नीति र कार्यक्रम निर्माणको आवश्यकता छ ।

डा. नरेन्द्रसिंह ठगुन्ना
मनोविद्
द स्कुल अफ साइकोलोजी