 (13)_1727965004.gif)
- लोकराज निरौला
दशै पर्व कहिले देखि र कुन शासकको पालाबाट मनाउन थालियो भन्ने ठ्याकै तिथि मिति र शासकहरू भेटिँदैनन् । तर दशैमा टिका लगाउँदा दिइने आशीर्वचन शार्दूल विक्रीडित छन्दमा लेखिएको 'आयु द्रोण सुते श्रेय दशरथे शत्रु क्षयं राघवे, ऐश्वर्य नहुषे गतिश्च पावने मानंच दुर्योधने, सौर्य सान्तनवे वले हलधरे सत्यंच कुन्ती सुते, विज्ञानं विदुरे भवतु भवताम् कीर्तीश्च नारायणे' प्रचलनमा छ ।
यो महाकाव्य रामायण र महाभारतका उदात्त चरित्रहरुलाई समेटेर एउटा भव्य मन्त्रको निर्माण र यसलाई सामाजिक व्यवहार र संस्कृतिमा स्थापित गरिएको प्राचीन श्लोकलाई हेर्दा यसलाई जनजनमा कण्ठस्थ भएको देख्दा दशैं पर्व प्राचीनकाल देखि नै स्थापित थियो भन्ने कुरालाई बुझ्न सकिन्छ ।
प्राचीन कालमा बौद्ध धर्मको बाहुल्यता रहेको लिच्छवीकालको शुरु तिरै हिन्दु धर्मको प्रवेश भएको लिच्छवी राजाहरूले अनेक प्रयत्न गरी नेपाली समाजमा वर्ण व्यवस्था लागू गर्न खोजेका थिए ।
स्वयं लिच्छवीहरू मूल भूमि वैशालीमा रहेको बेला (बुद्धको समयमा) बौद्ध भए तापनि नेपालमा पसेको बेला वा पसी सकेपछि धेरै जसोले हिन्दु धर्म अपनाई सकेका थिए भन्ने इतिहास पाइन्छ ।
यसो भएको हुँदा दशैं पर्व प्राचिनकाल देखि सबै जाति समुदायले आ-आफ्नो तरिकाले मनाउँदै आएका थिए भन्न सकिन्छ । जब दशै पर्वलाई विभिन्न काल खण्डमा शासकहरूले हिन्दूकरण गर्न खोजे र राजा पृथ्वीनारायण शाहले दशै पर्वलाई पुरै हिन्दूकरण गर्न हिन्दु धर्मलाई राज्यको धर्म बनाउन हिन्दु धर्म अनुसार सबैले दशै मनाउनु पर्ने बनाएका हुन ।
त्यसको प्रमाणको रूपमा दशैमा प्रत्येक घरमा बली पूजा गरी प्रत्येक घरमा पशु वली दिएको रगतको औलाको छाप लगाउनु पर्ने उर्दी जारी गरेपछि आ-आफ्नो तरिकाले दशै मनाई रहेका समुदायहरूलाई एक प्रकारको दमन र स्वतन्त्रता खोसिएको आत्मा सम्मानमा ठेस पुगेको अनुभूति भएपछि दशै पर्व विवादमा परेको पाइन्छ ।
राजतन्त्रात्मक पञ्चायती व्यवस्था रहुन्जेलसम्म दशै कसले मान्ने कसले नमान्ने भन्ने विवाद त्यति सतहमा थिएन । २०४६ सालको राजनीतिक परिवर्तन पछि नागरिकलाई लेख्ने बोल्ने जातीय सङ्घ संस्था खोल्ने, सङ्गठित हुने, कुनै पनि विषयमा बहस, छलफल अन्तरक्रिया गर्ने परिस्थितिमा केही खुकुलो र सहजता भएपछि दशै कस्तो पर्व हो ? कसले मान्ने ? कसले नमान्ने भन्ने बहस सतहमा आएको पाइन्छ ।
अहिले दशै हिन्दु धर्मालम्वीहरुको धार्मिक पर्व हो कि सांस्कृतिक पर्व हो भन्ने विवाद पनि सतहमा आएको पाइन्छ । यहाँ धेरै मानिसले धार्मिक र सांस्कृतिक विषयलाई एउटै पाटो वा डालोमा राख्ने गर्दछन् तर धर्म र सांस्कृतिक पक्ष फरक हुन । धार्मिक भने पछि एउटा धर्म वा सम्प्रदायको कुरा मात्र आउने गर्दछ ।
सांस्कृतिक पाटो वा पक्ष भित्र एउटा राष्ट्र वा भूगोल भित्र बस्ने आम मानिसको जीवनशैली, श्रम, सृजना विचार, चेतना, दर्शन, नैतिकता, मूल्य, मान्यता, आचरण, रीतिरिवाज, चाडपर्व, चालचलन, कला, विज्ञानका पक्षहरू पर्दछन् ।
त्यसो भएको हुँदा दशै पर्वलाई कुनै एक धार्मिक पक्ष सँग नभएर नेपाली मौलिक साँस्कृतिसँग जोड्नु नेपाली मौलिक पर्वको रूपमा स्थापित गर्नु पर्दछ । दशै पर्वको उत्साह र खुसीयालीमा हिजो सम्म बाटो घाटो निर्माण गर्ने, धारा पधेँरा, कुवा सरसफाइ गर्ने, मर्मत गर्ने, पिङ लगाउने जस्ता मौलिक श्रम र सृजनाको संस्कृति परापूर्व कालदेखि नै थियो ।
मनोरञ्जन, राजनीतिक, सामाजिक चेतनाका लागि नाटक तथा सांस्कृतिक साङ्गीतिक कार्यहरू गर्ने हाम्रा आफ्नै मौलिक परम्परा संस्कृति थिए । नाता गोता आफन्तजनहरू भेटघाट गर्ने आफू भन्दा ठुला मान्यजनहरूबाट आर्शिवाद लिने, आफ्नो गाउँ ठाउँका कमजोर, विपन्नहरूलाई सहयोग गर्ने, दशै पर्वका नेपाली मौलिक संस्कार संस्कृति हुन जसलाई हामीले निरन्तरता दिनु पुर्नजागृत गराउनु र स्थापित गराउन आवश्यक छ ।
दशै पर्व कुन धर्मावलम्बीको हो ? कसले मान्ने, कसले नमान्ने भन्ने विवाद बहस भइरहँदा पनि नेपालमा पुरानो र धेरै मानिसहरूले लामो समय सम्म मनाउने पर्व चाहिँ दशै पर्व नै हो । अहिले भारत भुटान लगायत विभिन्न देशमा बसोबास गर्ने नेपालीहरूले समेत आ-आफ्नो ठाउँमा मनाउने हुँदा यो पर्व मनाउने समुदायको क्षेत्र पनि बढ्दै गएको छ ।
दशै पर्वलाई कुनै धर्म सम्प्रदायसँग जोडेर जातीय विभेद र छुवाछुत मान्नु मनोरञ्जनका नाममा अत्यधिक जुवातास खेल्न,मदिरा सेवन गर्नु, बली पूजालाई प्रश्रय दिएर धेरै वली पूजा हुनु देखासिकी गरेर तडकभडकपूर्ण तरिकाले अनावश्यक खर्च गर्नु, दशै पर्वका खराब पक्षहरू हुन । हामीले हाम्रा पुराना धर्म संस्कार पर्व परम्पराहरू मान्छेको हितमा छैनन् । त्यसले मान्छेको कल्याण गर्दैन भने त्यस्ता खराब पक्षहरू हामी चेतनशील मानिसले त्याग्नु पर्दछ ।
हामी नेपालीहरूको यो पर्व दशै हाम्रो घर आगनीमा आइसकेको छ । यसपटक देशका धेरै भागमा आएको बाढी पहिरो जस्ता प्राकृतिक प्रकोपबाट भएको धनजनको क्षतिले दशै पर्व सबैका लागि त्यति उत्साह, उमङ्ग र हर्षोल्लासपूर्ण बन्न सकिरहेको छैन । हामी सहज अवस्थामा रहेकाहरूले आ-आफ्नो गच्छे अनुसार पर्व मनाउनै पर्छ र मनाऔँ ।
वर्गीय समाजमा एउटा हुने खाने र अर्को हुँदा खाने वर्ग हुन्छ । हाम्रो समाजमा पनि हुने खाने वर्ग कहिले कुनै चाडपर्व विवाह आउला र बाहाना बनाएर पैसा खर्च गरेर चाडपर्व मनाउँदा, विवाह पार्टीमा पैसा खर्च गर्दा हुँदा खाने वर्ग चाडपर्व विवाह संस्कार कसरी धान्ने, कसरी पुर्याउने भनेर निराश हुने र चिन्तित हुने वर्ग छ ।
हामीले हाम्रा चाडपर्व सबै संस्कार संस्कृति आफ्नो गच्छे र हैसियत अनुसार नै मनाउने हो । अरूको देखासिकी गर्न सकिएन भनेर निराश र चिन्तित हुनुपर्ने अवस्था छैन । दशैलाई सरल र सहज रूपले दुई चार दिन मनाऔँ र यो पर्वलाई साझा सांस्कृतिक पर्व बनाऔँ ।
