_1725945816.gif)
धरान : प्रत्येक वर्ष श्रावण शुक्ल पूर्णिमाका दिन मनाइने जनै पूर्णिमा,रक्षा बन्धन, ऋषितर्पणी तथा गुंपुन्हि पर्व यसपालि कोरोना कहरको दोस्रो लहरलाई चुनौती दिँदै तेस्रो लहरलाई पनि ललकार्दै तातो तागतिलो रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउने “एन्टी अक्सिडेन्ट“ युक्त क्वाँटी अर्थात् “पूर्ण प्रोटिन“ शक्तिवर्धक पौष्टिक आहार ग्रहण गर्नुका साथै ब्रह्म सूत्र (जनै) तथा रक्षा बन्धन धारण गरी शारीरिक एवम् मानसिक रूपमा तन्दुरुस्त भई विभिन्न रोग सँग जुध्न जनै पूर्णिमा भव्यताकासाथ मनाइँदै छ ।
ऋषितर्पणी, जनै पूर्णिमा, रक्षा बन्धनजस्ता विभिन्न नामले प्रचलित श्रावण शुक्ल पूर्णिमाका दिन विशेष विधिले नदी तलाउमा गई कुश,अपमार्ग ,दुवो, गाईको गोबर, तुलसीको माटो ,खरानी इत्यादि शरीरमा लगाई आन्हिक सूत्रावलीबाट महासङ्कल्प वाचन पछि देह शुद्ध गरेर ललाटमा त्रिपुण्ड धारण गरी सूर्योपस्थान गर्ने गरिन्छ ।
तत्पश्चात् ब्रह्म सूत्र तथा रक्षा बन्धनलाई रुद्राभिषेक गरी पुरानो जनै त्यागी नयाँ अभिमन्त्रित यज्ञोपवीत धारण गरिन्छ । यसरी मन्त्रेको जनैमा ६ वटा काँचो धागो हुन्छ जसमा दुई बेग्लै बेग्लै शिखा पारिएको हुन्छ र ती मध्ये एउटा शिखामा रहेका तीन डोरालाई ब्रह्मा, विष्णु र महेश्वर तथा अर्को शिखाको तीन डोरालाई कर्म, उपासना र ज्ञान योग मानिन्छ ।
आजकै दिन सप्तऋषिहरु– काश्यप, अत्रि, भारद्वाज, गौतम, जमदग्नि, वशिष्ठ र विश्वामित्रलाई तर्पण दिने गरिन्छ त्यसैले आजको दिनलाई ऋषितर्पणी समेत भन्ने गरिएको हो ।
यज्ञोपवीत खोल्ने मन्त्र:
एतावद्दिन पर्यन्तं ब्रह्म त्वं धारितं मया।
जीर्णत्वात्वत्परित्यागो गच्छ सूत्र यथा सुखम्।।
यज्ञोपवीत धारणन्त्रः
यज्ञोपवीतं परमं पवित्रं प्रजापतेर्यत्सहजं पुरस्तात्।
आयुष्यमग्रं प्रतिमुंच शुभ्रं यज्ञोपवीतं बलमस्तु तेजी।।
सत्ययुगमा वामन अवतार विष्णुले राजा बलिलाई डोरो बाँधी वचनबद्ध गराएर तीनै लोक लिएको धार्मिक किम्बदन्तीसँग सम्बन्धित रक्षा बन्धनलाई ब्राह्मण पुरोहितहरूले
“येन बद्धो बलि राजा दानवेन्द्रो महाबल
तेनः त्वां प्रतिबध्नामी रक्ष माचल माचल”
भनी यजमानको नाडीमा रक्षा बन्धन अथवा डोरो बाँध्ने वैदिक परम्परा रहिआएको छ । यसैगरि रक्षा बन्धनमा बाँधिएको धागो निकालेर गाई तिहारका दिन गाईको पुच्छरमा बेरीदिनाले पूण्य प्राप्त हुने विश्वास रही आएको छ ।
नेपालको तराई क्षेत्रमा भने रक्षा बन्धन पर्व दिदीबहिनीले दाजुभाइका दाहिने हातको नाडीमा दिर्घायू र सफलताको कामना गर्दै राखी बाँधेर मनाउने गरिन्छ । यसबाट दिदी बहिनी र दाजुभाइका बिचमा प्रेम सम्बन्ध अझ प्रगाढ हुन्छ भन्ने धार्मिक विश्वास रहेको छ ।
जनै पूर्णिमाको विशेषता “क्वाँटी“ फरक फरक ९ थरिका (मुङ, मास, भटमास, सानो केराउ, मस्याम, चना, सिमी, बोडी र बकुल्लो) गेडागुडीको मिश्रणबाट तयार पारिने गरिन्छ । नेपाल भाषामा क्वातिको शाब्दिक अर्थ, ’क्वाः’ भनेको तातो परिकार र ’ति’ भनेको झोल हो । त्यसैले “क्वाति“ भनेको झोलिलो परिकार सिद्ध हुन्छ ।
यसैगरि आजको दिनलाई नेपाल भाषामा “गुंपुन्हि“ भनिन्छ अर्थात् “गुँला महिनाको पुन्हि“ भनेर नेवारी समुदायले यस पर्व मनाउने गर्छन् ।
स्वादिष्ट क्वाँटी बनाउनका लागि भाडा ताते पश्चात् तेल राखेर ज्वानो फुराई अनि तेज पाती र काटेको प्याजलाई रातो पारि पिसेको अदुवा लसुन पनि राखेर एकै छिन भुट्नुहोला र भिजाएको क्वाँटी पनि राखी राम्रोसँग चलाई केहीबेरको भुटाई पछि बेसार, जिरा धनीयाको धुलो, खुर्सानी, ल्वाङ सुकमेल, नुन तथा गोलभेँडा राखी केही भुटिएपछि चाहिँदो पानी खेर बिर्को लगाइ ३ देखि ४ सिट्ठी लगाउनुहोस् । अन्त्यमा बिर्को खोली माथिबाट हरियो धनीया राखी सजाउनुहोस् । ल हेर्नुहोस् त ! हजुरको मिठो क्वाँटी खानको लागि तयार भयो ।
संस्कृत दिवस :
संस्कृत भाषामा रचित ग्रन्थमा रहेका ज्ञान प्रसारमा सहयोग पुर्याउने उद्देश्यले चौथो विश्व संस्कृत दिवस आज जनैपुर्णिमाको दिन मनाइँदै छ ।
विगत तीन वर्षदेखि “जरो किलो प्रतिष्ठान नेपालले “ प्रत्येक वर्ष श्रावण शुक्ल पूर्णिमाका दिन “विश्व संस्कृत दिवस“ मनाउन थालेको हो । संस्कृत साहित्यमा रहेको विशाल ज्ञानको अनुसन्धान गर्न, वौद्धिक समुदायलाई यसप्रति उत्प्रेरित गर्न, विद्यार्थीलाई संस्कृत भाषाको अध्ययन गर्ने प्रेरणा दिन हरेक वर्ष जनै पूर्णिमाका दिन ‘विश्व संस्कृत दिवस’ मनाउने गरिएको छ ।
विश्वको अति प्राचीन तर जीवित भाषामध्ये एक संस्कृत भाषा हो । यो केवल भाषाको रूपमा मात्र सीमित छैन । नेपालका मौलिक धार्मिक सम्प्रदायहरू वैदिक सनातन धर्म जसलाई हिन्दु पनि भनिन्छ, साथसाथै बौद्ध र जैन सम्प्रदायका ग्रन्थहरू संस्कृत भाषामा लेखिएका छन् ।
संस्कृत ’सम्’ उपसर्ग पूर्वक ‘कृ’ धातुदेखि ’क्त’ प्रत्यय लागेर निष्पन्न भएको शब्द हो । जुन शुद्ध संस्कारित परिष्कृत भाषा हो जसलाई ‘संस्कृत’ भनिन्छ । संस्कृत भाषा विश्व को प्राचीनतम एवं समृद्ध भाषा हो । ग्रीक भन्दा परिपूर्ण र ल्याटिन भन्दा पनि सुसंस्कृत भाषा भनेर पश्चिमाहरूले पढ्ने गर्छन् । यो सबै भाषाको जननी हो । प्रायः यस भाषालाई देववाणी, देवभाषा पनि भनिएको पाइन्छ ।
