 (13)_1727965004.gif)
धरान : धरानको वडा नं ३, तुर्केमा विविध कारणले सहाराविहिन भएका बालबालिकाहरुलाई पारिवारीक वातावरणमा राख्ने एउटा घर छ, जसको नाम हो सरस्वती बाल आश्रम । यो आश्रम भदौ २९ गते स्थापना भएको २७ औं बर्ष पुरा हुदैछ । अहिले आश्रमले आफ्नो बार्षिकोत्सवको अवसर पारेर साताव्यापी कार्यक्रमहरु आश्रमभित्र आयोजना गरिरहेको छ ।
यो आश्रमको संस्थापक हुन्, स्वर्गीय कृष्णप्रसाद शाही हुन् । उनले २०४८ सालमा तुर्केमा सानो पाटीबाट आश्रम शुरुवात गरेका थिए । शुरुमा उनले २ जना बच्चाहरुलाई आश्रय दिएर आश्रमको शुरुवात गरेको जानकारहरु बताउँछन् । त्यही आश्रम २७ औं बर्षसम्म आइपुग्दा हाल २५ जना बालबालिकाहरु आश्रित छन् भने आश्रमबाट हुर्किएर ६५ जनाको हाराहारीमा समाजमा पुर्नस्थापित भइसकेका छन् । प्रहरी र धरान उपमहानगरपालिकाले पनि विभिन्न समयमा उद्दार गरेर केही समय बालबालिकाहरुलाई आश्रममा राख्ने गरेका छन् । त्यस्ता बालबालिकाहरुको पनि हिसाब गर्ने हो भने संख्या १०० नाघेको आश्रमका महासचिव मनिष खड्गी बताउँछन् ।
सहाराविहन भएका वा विविध कारणले घरपरिवारबाट अलगिएका यस्ता बालबालिकाहरुको लागि राज्यले उद्दार गरेपछि सुरक्षित ठाउँ (सेल्टर)को व्यवस्था गर्न सकेको छैन । विकल्पमा यही तुर्केस्थित आश्रमलाई नै स्थानीय तह(सरकार) र प्रहरीले प्रयोग गर्दै आएको छ । महासचिव खड्गी राज्यले सेल्टरकोरुपमा आश्रमलाई उपयोग गर्ने गरेपनि उचित सहयोग भने पाउन नसकेको गुनासो गर्छन् । ‘हामीसँग बाल मनोपरामर्शदाता छैन, बजेट अभावले राख्न पनि सक्दैनौं । तर,राज्यले उद्दार गरेका बालबालिकाहरुलाई यहाँ राख्दा मनोचिकित्सक वा परामर्शदाता अतिआवश्यक छ,’ उनी भन्छन्,‘स्थानीय सरकारले बिशेष सहयोग हुनुपर्छ । आश्रममा रहेका बालबालिकाहरुको भरषपोषणको लागि भएपनि अनुदान बजेट दिइनुपर्छ ।’
जब दुई छोराको निधन भयो..
यो आश्रमले अहिले सहाराविहिन बालबालिकाहरुको एक मात्र सहारा बनेको छ । तर, यसको शुरुवात एवं स्थापना हुनुको पछाडि संस्थापक शाहीको पीडादायी कथा लुकेको छ । काठमाण्डौं डिल्लीबजारमा जन्मिएका शाही राणा शासनको अन्त्य भएपछि २००८ सालमा भिमफेदीको बाटो हुदै धरान आाएको जानकारहरुको भनाई छ । धरानमा चित्रकला, काष्ठकला र संगीत क्षेत्रमा सक्रिय भएर शाही परिवार बसोबास गर्न थालेको धरानका रौरभ पुस्तकका लेखक हरेराम कर्मचार्यले रजत जयन्ती स्मारिकामा लेखेका छन् ।
शाहीका जयकृष्ण र रबिकृष्ण नाममा दुई छोरा थिए । तर, केही बर्षको अन्तरालमा दुवै छोराको टाइफाइड र निमोनियाले निधन भएपछि उनी विरक्तिए । यो घटनाले उनमा समाजसेवाको भावना जागृत गरायो । त्यसपछि नै उनले सहाराविहिन बालबालिकाहरुलाई सहारा दिएर स्याहार सुसार र शिक्षा दिन थालेका थिए । ‘त्यो दुःखद् घटनाले उहाँलाई असाध्यै पीर पर्यो, तथापी उहाँले सहाराविहिन बाच्चाहरु राखेर स्याहार गर्न थाल्नु भयो, र आफुलाई समाजसेवामा समर्पित गर्नुभयो,’आश्रमकी वर्तमान अध्यक्ष नैनकला न्यौपानेले भनिन्,‘उहाँले शुरुवात गर्नुभएको आश्रम अहिले यो अवस्थामा आइपुगेको छ ।’ शाहीले २०४९ सालमा दर्ता भएको यो आश्रममा उनी २०५३ सालसम्म अध्यक्ष भएका थिए । उनको निधन २०६६ सालमा भएको थियो ।
दाताहरुबाट चलेको आश्रम
आश्रममा हाल २५ जना बालबालिकाहरु आश्रित छन् । ती मध्ये १४ जना बालक र ११ जना बालिका छन् । उनीहरु कक्षा युकेजीदेखि १२ कक्षा सम्म पढ्छन् । आश्रमले कक्षा १२ सम्म पढाएपछि सिप सिकाएर आश्रमबाट विदाई गर्ने गरेको छ । आश्रममा ६ जना कर्मचारी कार्यरत छन् । आश्रमको मासिक खर्च डेढ लाखसम्म हुने गरेको छ भने बर्षमा कम्तीमा १५ लाख खर्च हुनेगर्छ । आश्रमको दिगो वा भरपर्दो आम्दानीको स्रोत छैन । त्यसैले यो आश्रम दाताहरुको दान तथा सहयोगबाट नै सञ्चालन हुने गर्छ ।
सहयोगी दाताहरु पनि नभएको होइन, तर पनि सञ्चालक समितिलाई बर्षै भरी एउटै पिरलो हुन्छ, बिहान बेलुकीको छाक कसरी टार्ने । सञ्चालक समितिले करिब ४ बर्षअघि एउटा जुक्ति निकालेको थियो, ‘३६५ दिन खाना परियोजना’ । अहिले विगतमा जस्तो सञ्चालक समितिलाई खानाको चिन्ता धेरै लिनुपदैन । कुन दिन कस्ले खाना खुवाउने भन्ने तालिका बनेको हुन्छ, सोही वमोजिम दाताहरुको सहयोगमा बिहान बेलुकीको छाक टर्छ । यो खाना परियोजना शुरु गरेपछि छाक टार्ने चिन्ता धेरै कम भएपनि एउटा बर्ष जतिले खाना खुवाएका थिए, अर्को बर्ष ३०, ४० प्रतिशत दाताले मात्र फेरी खुवाउने गरेका छन् ।‘त्यसैले केही समस्या त अझै नि छ,’अध्यक्ष न्यौपानेले भनिन् ।
खाना परियोजना शुरु गर्दा पहिलो बर्षमा एक सय दाता जुटेको थियो । दोस्रो र तेस्रो बर्ष अढाई सयजति दाता जुट्यो । यो बर्ष पनि त्यतिकै हाराहारीमा दाताहरु जुट्न सक्ने आश्रम सञ्चालक समितिको अपेक्षा छ । कसैले आफ्नो जन्मदिन, कसैले छोराछोरीको जन्मदिनमा त कसैले आफ्नो पितृहरुको तिथिमा आश्रमका बच्चाहरुलाई खाना खुवाउने गर्छन् । समितिले आफ्नो क्यालेन्डर अनुसार अघिल्लो महिनामा नै दाताहरुलाई सम्पर्क गरेर खाना खुवाउने समय आउन लागेको जानकारी गराउछन् । परियोजनाकी संयोजक शान्ता अधिकारी भन्छिन्,‘दाताहरुले स्वीकार गर्नुभयो भने ठिकै छ, नत्र फेरी नयाँ दाता खोज्छौं ।’ दाताहरुसँग एक दिनको खाना बापत ३ हजार सहयोग आश्रमले लिने गरेको छ । सातामा २ पटक मासु मिलाएर खुवाउने चलन छ । सञ्चालक समितिले ३६५ दिन नै खाना परियोजना पुर्याउन कोसिस गरिरहे पनि सम्भव भएको छैन ।
होटल, रेष्टुरेष्टहरुमा दान पेटिका
यो बाहेक आश्रमले विभिन्न होटलहरुमा दान पेटिका राखेर पनि सहयोग जुटाउने अभियान थालेको छ । गएको बर्ष बगरकोटस्थित होटल व्यवसायी जीवन मेन्याङबोले दान पेटिकाको २० हजारभन्दा बढी रकम सहयोग जुटेपछि आश्रमलाई प्रेरणा मिलेको थियो । उनैको सिको गर्दै अन्य होटल व्यवसायीहरुलाई पनि आश्रम सञ्चालक समितिले दान पेटिका राखिदिन आग्रह गरेको छ । अध्यक्ष न्यौपानेका अनुसार हाल धरानको रत्ना इन, राम रेष्टुरेष्ट, सेक्ष इन र होटल सेक्ष गरी ४ ठाउँमा दान पेटिका राखिएको छ भने भेडेटारको ५ र नाम्जेको २ वटा होटलमा पनि दान पेटिका राखिएको छ ।
नागरिकतामा सरस्वती बाल आश्रम लेखिनुपर्छ
आश्रमका बालबालिका हुर्कदै गएपछि उनीहरुलाई आश्रमले नागरिकता बनाइदिने गरेको छ । अहिलेसम्म आश्रमबाट हुर्किएर गएकाहरुले नागरिकता पाएका छन् । यहाँबाट विदाई भएर गएकाहरुले आत्मनिर्भर भएका छन् । प्लस टुसम्म आश्रमले पढाई सकेर कुनै न कुनै सिप सिकाएपछि मात्र विदाई गर्ने गरेको छ ।
नागरिकता पाउन केही झञ्झटिलो प्रक्रिया भएपनि आश्रमका बालबालिकाहरुले पाएका छन् । तर, नागरिकताको आमा बुबाको नाम खुलाउने ठाउँमा जिल्ला प्रशासन कार्यालयले ‘मातृत्व र पितृत्वको ठेगान नभएको’ भन्ने वाक्य लेखिदिने गरेको छ । यो वाक्यसँग ती बालबालिकाहरुले चित्त दुखाउने गरेको महासचिव खड्गी बताउँछन् । ‘हामीले राख्यौं, हुर्कायौं । घरको वातावरण, माया ममता दिन्छौं, उनीहरुमा कुनै गुनासो हुदैन, तर जब नागरिकता पाउछन्, तब चित्त दुखाउछन्,’खड्गीले भने,‘त्यसैले हामीले आमा बुबाको नाउँको ठाउँमा सरस्वती बाल आश्रम लेखिदिनुपर्छ भन्ने माग निरन्तर गरिरहेका छौं, पुरा भएको चै छैन ।’
तस्बिर क्याप्सन:आश्रमका धरानको बाल क्लबस्तरीय बुद्धिचाल प्रतियोगिताका सहभागीहरु र
धरान ३, तुर्केस्थित आश्रमको भवन ।
