धरान : तपाईको बच्चा कतै अरुको बच्चा भन्दा ढिला गरि त बोलिरहेको छैन ? हिडडुल गर्न नसक्ने, एक्लै बस्ने वा अरु मानिसबाट टाढै रहने त गरिरहेका छैनन् ? यदि यस्तो छ भने बाल रोग बिशेषज्ञलाई भेटेर बच्चाको अवस्थाबारे प्रष्ट भइहाल्नुस् । कतै तपाईको बच्चालाई अटिज्म पो भएको हो कि ?

हाम्रो समाजमा ढिला गरी आफ्नो बच्चा अरुको सामान्य बच्चा भन्दा ढिला गरी बोल्यो भने वा हिड्न सकेन भने विस्तारै ठिक होला भनेर वास्ता नगर्ने चलन छ । फलनाको छोरा वा छोरी पनि त यति बर्ष पछि मात्र बोलेको रे वा हिडेको रे भन्दै समय बिताउने चलन छ । तर, बच्चामा अटिज्म वा डाउन सिन्ड्रोम पनि भएको हो भने समयमै उपचार पाउनबाट बञ्चित हुन्छ । यसले बच्चामा थप जटिलता आइसकेको पनि हुनसक्छ । त्यसैले चिकित्सकहरुले आफ्नो बच्चा ढिला गरी बोल्यो भने वा हिड्यो भने पनि समयमा नै चिकित्सकलाई भेटेर बच्चाको अवस्थाबारे थाह पाउन आग्रह गरेका छन् । अटिज्म बिशेष प्रकारको मस्तिष्क भित्रको स्नायु विकासको गडबढीको कारण अटिज्मको लक्ष्मण हुनसक्ने भएकोले समयमा नै आवश्यक जाँच गराउन चिकित्सकहरुको सुझाव छ ।

१२ औं विश्व अटिज्म सचेतना दिवसको अवसरमा बुधबार धरानमा आयोजित अन्र्तक्रियामा चिकित्सकहरुले समाज र अभिभावकमा पनि अटिज्मबारे थाह नपाउदा बच्चाहरुले समयमा नै उपचार पाउनबाट बञ्चित रहेको बताए । शुरुवाती समयमा डाउन सिन्ड्रोमबारे पनि अभिभावकहरु अनभिज्ञ नै हुने चिकित्सकहरु बताउँछन् । अटिज्म वा डाउन सिन्ड्रोम भएका बच्चाहरुलाई बिशेष व्यवहार र रेखदेख गर्नुपर्ने भएपनि अभिभावकहरु अनभिज्ञ हुदा बच्चाहरुले त्यसखालको व्यवहार एवं रेखदेख नपाउने चिकित्सकहरुले बताएका छन् । ‘अटिज्म र डाउन सिन्ड्रोमबारे प्रायः बाउआमालाई नै थाह हुदैन, ढिलो बोल्नु अटिज्मको लक्ष्मण हो भन्ने चेतना नभएर बच्चाहरुले समयमा उपचार पाउदैनन्,’वीपी कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान धरानका चिकित्सक डा.प्रकाश पौडेलले भने,‘यस्ता बच्चाहरुलाई अरुलाई भन्दा अलग किसिमले ख्याल गर्नुपर्छ ।’

विश्वभर अप्रिल २ देखि महिना दिनसम्म अटिज्म सचेतना दिवस मनाउने गरिन्छ । नेपालमा पनि राजधानीमा र धरानमा केही बर्षदेखि अटिज्म सचेतना दिवस मनाउन थालिएको छ, तर यसले अझै वृहतरुप लिन सकेको छैन । धरानमा सुस्त मनस्थितिका बच्चाहरुलाई राखेर निक्कै अघिदेखि सिकाइने गरिएपनि २०६९ देखि स्पेशल एजुकेजन सेन्टरले धरान ११ मा अटिज्म भएका बच्चाहरुलाई बिशेष कक्षा दिदै आएको छ । सेन्टरमा हाल ४८ विद्यार्थीहरु छन् । हाल विराटनगर महानगरपालिका ३, दुधफारममा पनि अनमोल स्पेशनल एजुकेशन शुरुवात भएको छ । प्रदेश नं १ मा यी दुई ठाउँमा मात्र अटिज्मका बच्चाहरुलाई बिशेष शिक्षा दिइन्छ ।

autisms

बुधबार स्पेशनल एजुकेशन सेन्टरले अटिज्म भएका बच्चाहरुका अभिभावक र चिकित्सकहरुबीच अन्र्तक्रिया कार्यक्रम आयोजना गरेको थियो । स्पेशनल एजुकेशनकी सञ्चालिका सर्जु थापा देवानले भनिन्,‘आफ्ना बच्चाको बारेमा अभिभावकहरुले पनि थाह पाउन्, उनीहरुलाई कसरी सिकाउने, के गर्ने भन्ने जानकारी होस् भनेर कार्यक्रम गरिएको हो ।’ उनका अनुसार शुक्रबार जनचेतना फैलाउन धरानको छाताचोकदेखि भानुचोकसम्म वाकाथन कार्यक्रम आयोजना गरिनेछ भने अटिज्मबारे जनचेतनामुलक पर्चाहरु वितरण गरिनेछ ।

वृहत जनचेतना फैलाउन आवश्यक

चिकित्सकहरुले अटिज्म र डाउन सिन्ड्रोमबारे वृहतरुपमा जनचेतना फैलाउन पनि आवश्यक भएको सुझाव दिएका छन् । ‘आफ्नो बच्चा ढिलै भएपनि बोल्ला, घुलमिल होला भन्ने आशा गरेपनि नभएपछि अस्पताल ल्याउछन्, हामीले जाँच गरेर अटिज्मको कारणले हो भन्यौ भने पनि अभिभावकहरु त्यसलाई स्वीकार गर्न सक्नुहुन्न,’डा. पौडेलले भने,‘त्यसैले अटिज्मबारे समाजमा चेतना फैलाउनु आवश्यक छ ।’ बालरोग बिशेषेज्ञ डा.निशा केशरी भट्टले डाउन सिन्ड्रोम भएको बच्चालाई थाइराइडको समस्या हुने भएपनि खानपिनमा कुनै बन्देज नहुने बताइन् । ‘थाइराइड बढ्दा सुस्तपन बढ्छ, औषधी दिनुपर्छ तर थाइराइड हुदैमा खाना बार्नु हुदैन । क्याल्सीयम भएको खाना बढी चाहिन्छ,’उनले भनिन्,‘तर, प्याकेटको खानेकुरा, जंकफुडबाट चै टाढै राख्नुपर्छ ।’

अभिभावकहरुले भने,'धेरै फाइदा भयो'

अन्र्तक्रियामा अभिभावकहरुले अटिज्म र डाउन सिन्ड्रोमबारे थुप्रै जिज्ञासाहरु राखेका थिए भने ती जिज्ञासाहरुलाई डा.पौडेल, प्रा.डा.निशाकेशरी भट्ट, डा.ज्योति अग्रवाल, डा.सिप्रा चौधरी, डा.बसन्त राईलगायतले प्रष्ट्याएका थिए । आफ्ना बच्चाहरुको शारीरक तथा मानसिक अवस्थाबारे जानकारी पाएको भन्दै अभिभावकहरु खुशी थिए । ‘बच्चाहरुलाई हामी सिकाउन जान्दैनौ, उनीहरुको उपचार र बोली, व्यवहार नै बिशेष खालको हुदो रहेछ,’इटहरी ४ का यादव पौडेलले भने,‘हामीले धेरे नै ज्ञान पाइयो, आफ्नो बच्चाहरुको अवस्थाको बारेमा जानकारी पायौ ।’

अटिज्म भएका बच्चाहरुलाई पनि भर्ना गरेर सामान्य विद्यार्थीसँगै पढाउदै आएका धरान १६ स्थित जेनिथ सेकेण्डरी स्कुलका प्रिन्सिपल सुमन जबेगुले यहाँको सिकाई व्यवस्थित भएको र विद्यार्थीहरुलाई लाभदायी भएको बताए । ‘धरानमा अटिज्मका बच्चाहरुलाई दिइने बिशेष शिक्षा व्यवस्थित छ, र राम्रो प्रगति पनि भएको छ । अभिभावकहरुमा पनि विस्तारै अटिज्मबारे चेतना पनि जागेको पाएको छौं,’उनले भने ।

के हो अटिज्म ?

चिकित्सकहरुका अनुसार मस्तिष्कभित्रको स्नायु विकासको गडबडीको उपज अटिज्म हो । यो जीवनभर रहने एक अपांगता पनि हो । संसारमा ६८ जनामा एक शिशु अटिज्मको अवस्था लिएर जन्मने गरेको पाइएको छ । अटिज्म मानसिक र बौद्धिक अपांगता नभए पनि ४० प्रतिशत अटिज्म भएका व्यक्तिहरुमा बौद्धिक कमजोरी देखिने बताइन्छ । अटिज्म किन हुन्छ भन्ने कारण अहिलेसम्म पत्ता लागेको छैन भने रोकथामको विधि पनि छैन । तर, थेरापीद्धारा अटिज्म भएकाहरुको अवस्थालाई सुधार गर्न भने सकिने चिकित्सकहरु बताउँछन् ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार संसारमा एक प्रतिशत बालबालिामा अटिज्म समस्या छ । प्रायः अभिभावकले बच्चा २, ३ बर्षको हुँदासम्म अटिज्मबारे थाहै पाउदैनन् । अटिज्म भएका बालबच्चाहरुले कसैसँग आँखा नजुधाउने, नमुस्कुराउने, बोलाउदा नबोल्ने, एक्लै वा नजिकको नातेदारसँग मात्र टाँसिएर बस्ने गर्छन् । अटिज्म प्रभावितमध्ये एकतिहाईदेखि आधासम्म बच्चाहरुले शब्द पनि उच्चारण गर्न सक्दैनन्, जसले गर्दा उनीहरुको क्रियाकलाप र सञ्चारमा असर पर्ने गर्छ ।

के हो डाउन सिन्ड्रोम ?

बालबालिकाहरुमा लुलो शरीर, सुस्त श्रवणलगायत समस्या देखिए त्यसलाई डाउन सिन्ड्रोम भनिन्छ । यो क्रोमोजोमको कारण आउने समस्या हो । प्रति आठ सयदेखि हजार शिशुमध्ये एक जनामा यो समस्या देखिने चिकित्सकहरु बताउँछन् ।

मानिसमा भएको २३ जोडी क्रोमोजोममध्ये २१ नम्बरको क्रोमोजोम तीन वटा भएर यो असामान्य अवस्था देखिन्छ । यस्तो क्रोमोजोम आमा वा बुबा जोबाट पनि प्राप्त हुनसक्छ । सामान्यतया बढी उमेरमा बच्चा जन्माउदा डाउन सिन्ड्रोमको जोखिम हुन्छ । डाउन सिन्ड्रोम भएका बालबालिका शारीरिक तथा मानसिकरुपमा सुस्त हुन्छन् । शारीरिक वनावट नै अलग्गै किसिमको हुन्छ । श्रवण शक्ति पनि कमजोर हुन्छ । बच्चामा शारीरिक वृद्धि अन्यमा भन्दा सुस्त हुन्छ ।